Πηγή εικόνας: εδώ

Της Δέσποινας Χρυσάφη, μέλους της ομάδας Αρθρογραφίας

Η τουρκική εισβολή στην Κύπρο και η κατάληψη του βορείου τμήματός της προκάλεσαν πρωτοφανείς συνέπειες που δεν άφησαν ανεπηρέαστο το διεθνές γίγνεσθαι, ούτε φυσικά τους Κύπριους πολίτες. Μία από τις πιο οδυνηρές επιπτώσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν μέχρι και σήμερα οι δεύτεροι, είναι το ανθρωπιστικό πρόβλημα των αγνοουμένων προσώπων. Κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, χιλιάδες Ελληνοκύπριοι συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και φυλακές. Κάποιοι από αυτούς απελευθερώθηκαν, κάποιοι άλλοι, όμως, δεν επέστρεψαν ποτέ. Υποδεικνύεται, λοιπόν, διάπραξη αδικήματος από την Τουρκία, τόσο εις βάρος των αγνοουμένων, όσο και εις βάρος των συγγενών τους, οι οποίοι υποφέρουν ψυχολογικά αφενός μεν λόγω της απώλειας, αφετέρου δε, επειδή δεν δύνανται έστω να κηδέψουν τους αγαπημένους τους. 

Αναφέρεται συχνά ο αριθμός των 1.619 αγνοουμένων. Στο νούμερο αυτό, ωστόσο, συμπεριλήφθησαν και άτομα που δε θα έπρεπε να θεωρηθούν αγνοούμενοι, αλλά λόγω της αναταραχής που επικράτησε μετά τη δεύτερη εισβολή, θάφτηκαν ως ανώνυμοι νεκροί. Συνολικά, 493 Τουρκοκύπριοι και 1.508 Ελληνοκύπριοι αναφέρθηκαν επίσημα ως αγνοούμενοι και από τις δύο κοινότητες στη Διερευνητική Επιτροπή για τους Αγνοούμενους στην Κύπρο. 

Πολύ σημαντικές όσον αφορά το Κυπριακό ζήτημα γενικότερα, αλλά και το πρόβλημα των αγνοουμένων ειδικότερα, είναι οι Εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επί των Προσφυγών της Κύπρου κατά της Τουρκίας. Αναφορικά με το θέμα των αγνοουμένων, κρίνεται απαραίτητο να μελετηθούν κυρίως η τρίτη και η τέταρτη  προσφυγή, καθώς σε αυτές υπάρχουν σχετικά χωρία.

Η Τρίτη Προσφυγή

Η τρίτη διακρατική προσφυγή επικεντρώνεται στο πρόβλημα των Ελληνοκυπρίων αγνοουμένων. Η κυβέρνηση της Κύπρου στην προσφυγή της, κατήγγειλε μεταξύ άλλων παράνομη κράτηση ή δολοφονία περίπου 2.000 ατόμων. Κατέθεσε κατάλογο με ονόματα και πληροφορίες  για 1.619 αγνοούμενους, ωστόσο η Επιτροπή αποφάσισε ενδεικτικά την επισταμένη εξέταση πέντε υποθέσεων.

Η πρώτη υπόθεση είναι αυτή του Νίκου Αλεξάνδρου, ο οποίος ήταν παντρεμένος και πατέρας τριών παιδιών. Ήταν, μαζί με άλλους Ελληνοκύπριους, σε ένα φορτηγό που ανατινάχτηκε από τουρκικά τανκ στις 14 Αυγούστου. Η επόμενη υπόθεση αφορά τον οικοδόμο Παναγιώτη Χριστοφόρου, παντρεμένο και πατέρα τριών παιδιών. Εθεάθη από έναν μάρτυρα στο προαναφερθέν φορτηγό, τραυματισμένος στο αριστερό μπράτσο. Εξετάστηκε επίσης η περίπτωση του δεκατετράχρονου Ανδρέα Γερμανού, ο οποίος ήταν χτίστης και συνελήφθη στις 2 Αυγούστου από Τούρκους αξιωματικούς. Η τέταρτη περίπτωση είναι αυτή του μηχανικού Κωστάκη Γεωργίου, ο οποίος συνελήφθη στις 14 Αυγούστου από τις τουρκικές αρχές. Η αδερφή του δήλωσε πως τον είδε σε μία φωτογραφία με Ελληνοκύπριους φυλακισμένους, που δημοσιεύθηκε σε τουρκική εφημερίδα. Ακολούθησε η υπόθεση του Μηνά Ιωάννου, πατέρα δύο παιδιών. Εξαφανίστηκε τον Ιούλιο του 1974 και, σύμφωνα με μαρτυρίες, εθεάθη κατά τη μεταφορά κρατουμένων από τις φυλακές των Αδάνων στην Κύπρο. 

Τρεις από τις πέντε περιπτώσεις αγνοουμένων που εξετάστηκαν, αφορούσαν άτομα που όντως κρατήθηκαν σε τουρκικές φυλακές.  Θα μπορούσε, λοιπόν, να θεωρηθεί πως απροσδιόριστος αριθμός αγνοουμένων είχε παρόμοια μεταχείριση. Προκύπτει, δηλαδή, σύμφωνα με την Επιτροπή, τεκμήριο ευθύνης της Τουρκικής Κυβέρνησης. Επιπρόσθετα, αναφέρεται πως η Τουρκία δεν είχε κανέναν λόγο να κρατά αιχμάλωτους μετά τη λήξη των εχθροπραξιών. Η Επιτροπή καταλήγει σε παραβίαση του Άρθρου 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και δεν αποκλείει το ενδεχόμενο θανάτου των αγνοουμένων, παρομοιάζοντας το ζήτημα με δολοφονίες προσώπων.

Η Τέταρτη Προσφυγή

Στην τέταρτη διακρατική προσφυγή, αναφορικά με το πρόβλημα των αγνοουμένων, η Κυπριακή Δημοκρατία δήλωσε ότι ο αριθμός των αγνοουμένων ήταν 1.491. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε στην Έκθεσή της που αφορούσε την Τρίτη προσφυγή της Κύπρου κατά της Τουρκίας, όπου γίνεται αποδοχή της κράτησης κάποιων αγνοουμένων από την τουρκική πλευρά και καταδικάζεται το γεγονός ότι η Τουρκία δεν έχει δώσει πληροφορίες για τους αγνοούμενους.

Να σημειωθεί, πως, στις 31 Ιουλίου του 1997, οι ηγέτες της Ελληνοκυπριακής και Τουρκοκυπριακής πλευράς προχώρησαν σε Συμφωνία, παρουσία του επικεφαλής της Αποστολής των Ηνωμένων Εθνών στην Κύπρο. Η Συμφωνία Κληρίδη – Ντενκτάς προέβλεπε την αναγνώριση του ζητήματος των αγνοουμένων ως ανθρωπιστικού θέματος. Σεβόμενοι τα δικαιώματα των οικείων των αγνοουμένων, οι δύο ηγέτες συμφώνησαν για συνεργασία και ανταλλαγή πληροφοριών. Παρά τα όσα διατείνονταν οι δύο πλευρές στη Συμφωνία του 1997, δε σημειώθηκε ιδιαίτερη πρόοδος.

Το 1999, η υπόθεση παραπέμφθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εκεί υποστηρίχθηκε από την Κύπρο πως ο αριθμός των εξαφανισμένων ήταν επί του παρόντος  1.485, και ότι τα αποδεικτικά στοιχεία δείχνουν σαφώς το γεγονός ότι οι αγνοούμενοι είτε είχαν τεθεί υπό κράτηση, είτε ήταν  υπό την αρχή και την ευθύνη του τουρκικού στρατού ή της πολιτοφυλακής του. Για τελευταία φορά, εθεάθησαν σε περιοχές που τελούσαν υπό τον έλεγχο του εναγομένου κράτους. Υποστηρίχθηκε, επιπλέον, ότι το Δικαστήριο θα έπρεπε να συνεχίσει την υπόθεση, εφόσον υπήρχε υπόνοια ότι οι αγνοούμενοι ήταν ακόμη ζωντανοί, εκτός εάν υπήρχαν αποδεικτικά στοιχεία για το αντίθετο.

Η Κυπριακή πλευρά έκανε λόγο για παραβίαση του Άρθρου 2, περί προστασίας του δικαιώματος στη ζωή, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Επιπλέον, ισχυρίστηκε παραβίαση του Άρθρου 5, περί δικαιώματος στην ελευθερία και στην ασφάλεια. Υποστηρίχθηκε από την αιτούσα πλευρά πως παραβιάστηκαν επτά ακόμα από τα Άρθρα της Σύμβασης. Το Δικαστήριο έκρινε εν τέλει πως η Τουρκία παραβιάζει συνεχόμενα το Άρθρο 2, δεδομένου ότι δεν έχει πραγματοποιήσει καμία έρευνα και δεν έχει δώσει πληροφορίες για τους αγνοούμενους, των οποίων το δικαίωμα στη ζωή διακυβεύεται. Επιπροσθέτως, αποφασίστηκε πως διαπράττεται διαρκής παραβίαση του Άρθρου 5, καθώς δεν έχει ξεκινήσει καμία έρευνα, ούτε έχει δοθεί κάποιο στοιχείο από τις τουρκικές αρχές για την κράτηση και την εξαφάνιση των Ελληνοκυπρίων. Σχετικά με τους συγγενείς των εξαφανισμένων, το Δικαστήριο απεφάνθη πως τελείται διαρκής παραβίαση του Άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων των Ανθρώπων, περί απαγόρευσης απάνθρωπης μεταχείρισης, λόγω της ψυχικής οδύνης που υφίστανται λόγω της άρνησης της Τουρκίας να χορηγήσει πληροφορίες και να ερευνήσει τις υποθέσεις.

Υπόθεση Βαρνάβα και άλλοι κατά Τουρκίας

Ας αναφερθούμε τώρα στις εννέα αιτήσεις που εξετάστηκαν από το Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην Υπόθεση Βαρνάβα και άλλοι κατά Τουρκίας. Η εν λόγω Υπόθεση παραπέμφθηκε στο Δικαστήριο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου το 1999. Το Τρίτο Τμήμα του Δικαστηρίου εξέδωσε απόφαση στις αρχές του 2008, ωστόσο η εναγόμενη κυβέρνηση ζήτησε να παραπεμφθεί η υπόθεση στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης. Εν τέλει, η Επιτροπή του Τμήματος αποφάσισε να αποδεχτεί την αίτηση παραπομπής και η απόφαση του Τμήματος Ευρείας Σύνθεσης εκδόθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2009.

Η πρώτη αίτηση αφορούσε τον Ανδρέα Βαρνάβα. Στις 14 Αυγούστου 1974, οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια επίθεση εναντίον της κυπριακής περιοχής όπου υπηρετούσε ο Βαρνάβας. Μετά από λίγο, η περιοχή καταλήφθηκε από τις τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις και ο αιτών παγιδεύτηκε. Δεν υπάρχει κανένα ίχνος του από τότε. Η δεύτερη αίτηση αφορούσε τον Ανδρέα Λοϊζίδη, ο οποίος υπηρετούσε στη Λάπηθο. Στις 5 Αυγούστου 1974, οι τουρκικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια ισχυρή επίθεση και κατάφεραν να περικυκλώσουν και να καταλάβουν τη Λάπηθο. Το τάγμα του αιτούντος διασκορπίστηκε για να αποφύγει την σύλληψη και έκτοτε χάθηκαν τα ίχνη του. Η τρίτη αίτηση ήταν στο όνομα του φοιτητή και στρατιώτη Φίλιππου Κωνσταντίνου. Στις 6 Αυγούστου, απομακρύνθηκε από το τάγμα του μαζί με έναν άλλο στρατιώτη για να κάνει έρευνα και δεν επέστρεψε. 

Ακολούθησε η τέταρτη αίτηση, η οποία αναφερόταν στον Δημήτρη Θεοχαρίδη. Στις 20 Ιουλίου 1974, ο αιτών στρατολογήθηκε ως έφεδρος. Οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις κατάφεραν να σπάσουν τις κυπριακές γραμμές κοντά στο τουρκοκυπριακό  χωριό Πιλέρι, όπου αυτός υπηρετούσε. Έκτοτε, εξαφανίστηκε. Η πέμπτη αίτηση αφορούσε τον Πανίκο Χαραλάμπους, ο οποίος ήταν φαντάρος. Εθεάθη τελευταία φορά στις 24 Ιουλίου 1974, τραυματισμένος, μετά από μία στρατιωτική επιχείρηση. Η έκτη αίτηση αναφερόταν στην υπόθεση του Ελευθερίου Θωμά. Στις 22 Ιουλίου 1974, ο αιτών εθεάθη για τελευταία φορά σε μια μάχη που πραγματοποιήθηκε κοντά στην Κερύνεια. Η έβδομη αίτηση ήταν στο όνομα του Σάββα Χατζηπαντελή, ο οποίος συνελήφθη στο χωριό Γιαλούσα μαζί με οκτώ ακόμη άνδρες, από Τούρκους αξιωματικούς που προηγουμένως ανακοίνωσαν στους κατοίκους του χωριού την κατάληψή του και ζήτησαν απογραφή των Ελληνοκυπρίων.  Επόμενη σε σειρά ήταν η αίτηση του Σάββα Αποστολίδη, ο οποίος εξέτιε την στρατιωτική του θητεία το 1974. Στις 6 Αυγούστου 1974, οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις ξεκίνησαν μια επίθεση στην περιοχή της Λαπήθου, όπου ο αιτών εκτελούσε στρατιωτική αποστολή με το τάγμα του, και έκτοτε χάθηκε. Η ένατη αίτηση αφορούσε τον Λεοντή Δημητρίου Σάρμα, ο οποίος είχε στρατολογηθεί ως έφεδρος τον Ιούλιο του 1974. Το πρωί της 14ης Αυγούστου 1974, οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις κατέλαβαν την περιοχή όπου ο αιτών υπηρετούσε και παγιδεύτηκε μέσα. Δεν έχει βρεθεί κανένα ίχνος του από τότε.

Το Δικαστήριο δεν απεφάνθη κάτι διαφορετικό επί της τέταρτης διακρατικής προσφυγής της Κύπρου κατά της Τουρκίας. Παρέμεινε σταθερό στις διαπιστώσεις και στις παραβιάσεις που εκτέθηκαν στις προηγούμενες προσφυγές. Η εναγόμενη κυβέρνηση, αμφισβήτησε ότι οι αιτούντες είχαν αιχμαλωτιστεί από τον τουρκικό στρατό κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής δράσης στην Κύπρο το 1974. Θεώρησε ότι το συμπέρασμα από τις πληροφορίες που παρέχονται στα έντυπα αίτησης ήταν ότι όλοι οι φερόμενοι ως «αγνοούμενοι»  ήταν στρατιωτικό προσωπικό που πέθανε μαχόμενο τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 1974. Εξαίρεση αποτελεί ο Σάββας Χατζηπαντελή: το 2007, ανθρώπινα λείψανα, συμπεριλαμβανομένων των δικών του και των οκτώ συγχωριανών του, εκταφιάστηκαν από έναν μαζικό τάφο κοντά στο τουρκοκυπριακό χωριό Γαλατία, στην περιοχή Καρπάς. Το ιατρικό πιστοποιητικό για την αιτία θανάτου του Χατζηπαντελή, το οποίο υπογράφηκε από γιατρό στις 12 Ιουλίου 2007, έδειχνε πληγές από σφαίρες στο κρανίο και στο δεξί χέρι και πληγή στο δεξί μηρό. Η οικογένειά του ειδοποιήθηκε και πραγματοποιήθηκε θρησκευτική κηδεία στις 14 Ιουλίου 2007.

Συνοψίζοντας, το θέμα των αγνοουμένων έχει χαρακτηριστεί διαρκές έγκλημα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, γεγονός που επιτρέπει και την προσφυγή στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Να σημειωθεί πως το Δικαστήριο μπορεί να αναλάβει την εν λόγω υπόθεση, παρόλο που η Τουρκία δεν έχει κυρώσει το Καταστατικό του, διότι τα αδικήματα διαπράχθηκαν στα εδάφη της Κύπρου, η οποία έχει κυρώσει το Καταστατικό. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου επεσήμανε πως η εκταφή ενός αγνοούμενου δε σημαίνει πως η διερεύνηση σταματά εκεί, καθώς απαιτείται και η δίωξη των υπευθύνων. Η Κυπριακή Κυβέρνηση αποβλέπει στην εξιχνίαση όλων των υποθέσεων εξαφάνισης και την υπεράσπιση του νομίμου δικαιώματος των συγγενών των αγνοουμένων να μάθουν τι απέγιναν οι αγαπημένοι τους. Το 2001 μάλιστα, ο Ελληνοκύπριος  Υπουργός Εξωτερικών κ. Κασουλίδης, δήλωσε πως «η Κυπριακή κυβέρνηση είναι πρόθυμη να προχωρήσει σε εκταφές αγνοουμένων Τουρκοκυπρίων που έχασαν τη ζωή τους στα γεγονότα του 1974». Ο Τουρκοκύπριος ομόλογός του, Ραούφ Ντενκτάς, όμως, τόνισε πως «οι Τουρκοκύπριοι δεν υπάρχει περίπτωση να δώσουν αίμα ώστε να γίνουν ταυτοποιήσεις».

Πηγές

Μπαλαφούτα, Β. (2018). Το Δικαίωμα στην Αλήθεια: Εκφάνσεις και Εφαρμογές στο Διεθνές Δίκαιο. Εκδόσεις Ι. Σιδέρη.

Συμφωνία Κληρίδη – Ντενκτάς για του Αγνοουμένους (1997, July 31). Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών. Retrieved from here.

Συρίγος, Ά. Μ. (2015). Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Εκδόσεις Πατάκη.

Council of Europe, European Commission of Human Rights. (1983, October 4). Application no.8007/77: Cyprus against Turkey. Report of the Commission (Adopted on 4 October 1983). Retrieved from here.

European Court of Human Rights. (2001, May 10). Case of Cyprus v. Turkey (Application no. 25781/94). Retrieved from here.

European Court of Human Rights. (2009, September 18). Case of Varnava and Others v. Turkey (Applications nos. 16064/90, 16065/90, 16066/90, 16068/90, 16069/90, 16070/90, 16071/90, 16072/90 and 16073/90). Retrieved from here.

Resolution 36/164 on missing persons (1981). Press and Information Office. Retrieved from here.

logo_transparent

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.