Πηγή: Financial Times, https://www.ft.com/reports/energy-transition-guide

Από τον Κωνσταντίνο – Ραφαήλ Διαμαντάρα, μέλος της Ομάδας Συνεντεύξεων για το ακαδημαϊκό έτος 2021-2022.

Η ενεργειακή μετάβαση προχωρά ταχύτερα από ποτέ και αποτελεί ένα από τα κυριότερα μέσα αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης. Παράλληλα, η ενέργεια αποτελεί διαχρονικά καθοριστικό παράγοντα της οικονομίας, αλλά και των διεθνών και γεωπολιτικών εξελίξεων. Ειδικά την φετινή χρονιά, το 2022, το ενεργειακό ζήτημα αποτελεί θέμα επικαιρότητας και δείχνει ότι θα απασχολήσει την κοινή γνώμη για πολύ ακόμα.

Στο πλαίσιο των δράσεων της SAFIA, παραχωρήθηκε συνέντευξη ως προς τα ενεργειακά ζητήματα, στις 3 Ιανουαρίου 2022, με συνεντευξιαζόμενο τον Καθηγητή Κωνσταντίνο Φίλη, Διευθυντή του Institute of Global Affairs και αναπληρωτής καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος (Deree – The American College of Greece).Ο κύριος Φίλης είναι, επίσης, αναλυτής διεθνών θεμάτων του ομίλου Antenna.

Πώς επηρεάζει και θα επηρεάσει μελλοντικά η ενεργειακή μετάβαση την ενεργειακή στρατηγική της Ελλάδας και της ευρύτερης περιοχής;

Εκ των πραγμάτων επηρεάζεται για μία σειρά λόγων. Ο πρώτος έχει να κάνει με το γεγονός ότι εξαιτίας αυτής της μετάβασης το φυσικό αέριο είναι το περίφημο καύσιμο μετάβασης, μέχρι να οδηγηθούμε δηλαδή σε μία οικονομία και μια λειτουργία, η οποία θα είναι μηδενικών ρύπων. Υπάρχουν, βέβαια, πολύ φιλόδοξα σχέδια, τα οποία έχουν τεθεί από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης και Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και γενικότερα του κόσμου σε σχέση με αυτό. Να δούμε κατά πόσο θα επιτευχθούν οι στόχοι αυτοί. Αλλά οπωσδήποτε είναι δεδομένο ότι πάμε για μία πιο πράσινη και πιο καθαρή λειτουργία της οικονομίας και όλων των δραστηριοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι και η Ελλάδα με τη σειρά της πρέπει να κάνει μία στροφή, την οποία έχει ήδη ξεκινήσει και, μάλιστα, πρέπει να σας πω ότι τόσο στις ανανεώσιμες πηγές -όπου βρισκόμαστε στην πρωτοπορία στη χρήση ανανεώσιμων πηγών κατά κεφαλήν- είμαστε στην πρώτη δεκάδα παγκοσμίως και αυτό -αν μη τι άλλο- δείχνει ότι έχουμε πάρει το μήνυμα των καιρών και, βέβαια, και στην χρήση του φυσικού αερίου η Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι είχε στηρίξει ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομική δραστηριότητα κυρίως της Δυτικής Μακεδονίας σε «βρώμικες» μορφές ενέργειας, όπως είναι η ενέργεια που παράγεται από τον λιγνίτη. Παρόλα αυτά, έχουμε κάνει ένα σημαντικό άλμα. Το δεύτερο το οποίο πρέπει να πούμε, είναι ότι προφανώς αντιλαμβανόμαστε πως για τα σχέδια φυσικού αερίου, που βρίσκονται αυτή τη στιγμή επί χάρτου, θα πρέπει να ληφθούν αποφάσεις άμεσα. Διότι, αν καθυστερήσουν αυτές οι αποφάσεις, αν πούμε δηλαδή ότι αποφάσεις αυτές καθυστερούν π.χ. κάποια χρόνια (περισσότερα από πέντε), είναι περίπου βέβαιο ότι δεν θα έχουν καμία τύχη.α παραμείνουν δηλαδή σχέδια στο χαρτί. Το τρίτο στοιχείο είναι ότι επηρεάζεται ευρύτερα η περιοχή υπό την απειλή της κλιματικής κρίσης.  Μάλιστα, η ορολογία άλλαξε το 2021. Από κλιματική αλλαγή, έγινε διεθνώς κλιματική κρίση, για να τονίσει ακριβώς ότι δεν είμαστε σε μία κατάσταση αλλαγής, αλλά σε μία κατάσταση επείγουσα, την οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Μιας κρίσης, λοιπόν, η οποία εξελίσσεται. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πιθανότητες και μάλλον περιθώρια θα έλεγα, για συνεργασία μεταξύ των κρατών της περιοχής. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να πούμε ότι εξαιτίας της κλιματικής κρίσης και άλλων προκλήσεων που αντιμετωπίζει η περιοχή, προκύπτουν δυνατότητες και περιθώρια συνεργειών και συμπράξεων. Τώρα το εάν αυτό θα γίνει ή αν τα κράτη θα προτάξουν αλλού είδους συμφέροντα, αυτό είναι κάτι που δεν μπορώ να το απαντήσω,. Αλλά, πάντως, σε αυτή την κατεύθυνση βρισκόμαστε ή, τέλος πάντων, θα έπρεπε να βρεθούμε.

Ωραία, μιας και αναφερθήκαμε πολύ στο θέμα της απολιγνιτοποίησης της Ελλάδας, ο Αναπληρωτής Διευθύνων Σύμβουλος της ΔΕΗ δήλωσε πρόσφατα ότι το σχέδιο απολιγνιτοποίησης της Ελλάδας είναι το πιο «επιθετικό» (aggressive) σχέδιο αποανθρακοποίησης στην Ευρώπη και ότι έχει ήδη καθυστερήσει. Τι αντίκτυπο πιστεύετε ότι θα έχει αυτό σε άλλα σχέδια ενεργειακής μετάβασης ανά τον κόσμο, αλλά και για την ενεργειακή μετάβαση της Ελλάδας και της ευρύτερης περιοχής;

Ναι, υπάρχουν προφανώς κάποιες δυσκολίες. Δεν είναι εύκολο για μία χώρα, όπως η Ελλάδα, να κάνει μία απότομη αλλαγή του υποδείγματος.  να είναι το ενεργειακό μας μείγμα το δυνατόν πιο πράσινο, αλλά οπωσδήποτε αυτό αντιμετωπίζει δυσκολίες που έχουν να κάνουν και με την οικονομία και με τις κοινωνίες.

Προφανώς η Ελλάδα έχει μικρό μέγεθος, για να επηρεάσει τις εξελίξεις σε παγκόσμια κλίμακα. Αλλά είναι δεδομένο ότι στην δική μας χώρα έχουν γίνει ενέργειες και άλματα τα οποία πρέπει να πιστώσουμε στην Ελληνική Πολιτεία. Και το λέω αυτό, διότι η αλήθεια είναι ότι δεν είναι εύκολο για μία χώρα, όπως είναι η Ελλάδα, για οποιαδήποτε χώρα να κάνει μία απότομη αλλαγή του υποδείγματος, προσπαθούμε να είναι το ενεργειακό μας μείγμα το δυνατόν πιο πράσινο αλλά οπωσδήποτε αυτό αντιμετωπίζει δυσκολίες που έχουν να κάνουν και με την οικονομία και με τις κοινωνίες, δεδομένου ότι ένα σημαντικό κομμάτι, όπως είπα των τοπικών οικονομιών, της Δυτικής Μακεδονίας κυρίως εξαρτώνταν -και βέβαια εξαρτάται, αλλά όχι στο βαθμό που συνέβαινε τις περασμένες δεκαετίες- από την χρήση των λιγνιτωρυχείων. Αλλά και η Ελληνική πλευρά στο ενεργειακό της μείγμα είχε πάρα πολύ έντονη την παρουσία του λιγνίτη. Δηλαδή βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στο λιγνίτη. Το γεγονός ότι εμείς αποφασίσαμε να κάνουμε μία απότομη αλλαγή και προσαρμογή στα νέα δεδομένα, αν μη τι άλλο πιστώνεται στην Ελληνική πολιτεία. Και το σημαντικότερο, είναι κάτι το οποίο μπορούμε εμείς να αξιοποιήσουμε, για να έχουμε μεγαλύτερο ρόλο και λόγο στις εξελίξεις. Γιατί το λέω αυτό; Διότι μια χώρα, η οποία κάνει μία δραστική αλλαγή, γνωρίζοντας ότι αυτό θα προκαλέσει συνέπειες στο εσωτερικό της κατά κύριο λόγο, αν μη τι άλλο δικαιούται και νομιμοποιείται να διεκδικήσει κάτι περισσότερο στην επόμενη φάση της οποίας διαπραγμάτευσης γίνει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο για το κομμάτι της από-ανθρακοποίησης. Και είναι σημαντικό ότι αυτό γίνεται σε μία χρονική στιγμή που ακόμα και μεγάλες χώρες, εννοώ χώρες Ευρωπαϊκής Ένωσης, που διατείνονται ότι ενδιαφέρονται για την από-ανθρακοποίηση, δεν έχουν λειτουργήσει με την ίδια αποφασιστικότητα και αποτελεσματικότητα που το έχει κάνει η δική μας πλευρά.

Μιας και έχουμε αρχίσει να αναφερόμαστε στα θέματα της Ευρώπης, όπως αναφέρουν και πρόσφατα δημοσιεύματα το 2021, οι συνολικές δαπάνες στην Ευρώπη για αγορά ηλεκτρικής ενέργειας ήταν υψηλότερες από ποτέ, κυρίως εξαιτίας της αύξησης στην τιμή αγοράς ρεύματος. Πώς πιστεύετε ότι θα επηρεαστεί η ενεργειακή μετάβαση από τη συγκεκριμένη ακρίβεια και τι διάρκεια εκτιμάτε ότι θα έχει;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ένα αντικειμενικό ζήτημα, ότι είναι από τους μεγαλύτερους πελάτες παγκοσμίως και εξαρτάται σε πάρα πολύ μεγάλο βαθμό από εισαγωγές ενέργειας. Και αυτό, όπως αντιλαμβάνεστε, την καθιστά, όχι έρμαιο, αλλά σε κάθε περίπτωση ευάλωτη απέναντι σε χώρες που αποτελούν βασική πηγή προμήθειας, όπως είναι η Ρωσία επί παραδείγματι στο κομμάτι του φυσικού αερίου. Αλλά φαντάζομαι ότι θα πούμε κάτι για αυτό αργότερα. Είναι μία διαδικασία αυτή της αγοράς εισαγωγής ακριβής ενέργειας, η οποία θα συνεχιστεί,. Δηλαδή εσείς στέκεστε στην ηλεκτρική ενέργεια και σωστά. Αλλά αν δει κανείς επί παραδείγματι την εκτόξευση των τιμών φυσικού αερίου, όπου για να έχουμε μία τάξη μεγέθους, το φυσικό αέριο τον Ιανουάριο του 2020, όταν δηλαδή είχε πρωτο-ξεσπάσει η κρίση της COVID-19, της πανδημίας, τότε η τιμή του φυσικού αερίου ήταν περίπου στα 16 με 18 δολάρια ανά μεγαβατώρα, και έφτασε πριν από λίγες εβδομάδες να βρεθεί στα 175 δολάρια. Ακόμα και τώρα που έχει διορθωθεί η τιμή και είναι περίπου στα 70 δολάρια, η εκτίμηση των περισσότερων είναι ότι δεν πρόκειται να ξαναδούμε χαμηλές τιμές, όπως είχαμε πριν από δύο χρόνια. αι αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με τη σχέση προσφοράς-ζήτησης, αλλά και με το πώς οι ισχυροί παίκτες και οι προμηθευτές, οι οποίοι αποτελούν συνήθως ολιγοπώλια ή μονοπώλια, παίζουν αυτό το παιχνίδι, για να μπορούν να διατηρούν τις τιμές υψηλές και, βέβαια, να έχουν οι ίδιοι γρηγορότερες αποσβέσεις και υψηλότερα έσοδα.

Μιας και αναφερθήκαμε στους ισχυρούς παίκτες της ενεργειακής αγοράς, τι αντίκτυπο πιστεύετε ότι θα έχει η ενεργειακή μετάβαση για τις χώρες οι οποίες θεωρούνται σήμερα ισχυρές ενεργειακά;

Προσπαθούν να προσαρμοστούν. Και είναι ενδεικτικό ότι τόσο η Ρωσία, όσο και η Σαουδική Αραβία, δύο χώρες που έχουν κάποια κοινά και διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά πάντως είναι στην πρωτοκαθεδρία σε σχέση με το φυσικό αέριο η πρώτη και το πετρέλαιο η δεύτερη, προσπαθούν ήδη να κάνουν αυτό το άλμα προς τις πιο καθαρές μορφές ενέργειας. Ξέρουμε ότι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, η τάση είναι στο τέλος της διαδρομής, το οποίο, βέβαια, θα έρθει μετά από 20 και πλέον χρόνια. Θα γίνεται η κατανάλωση ενέργειας με πηγή με κύρια βάση το υδρογόνο. Υπάρχουν, βέβαια, και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, μέχρι να φτάσουμε εκεί. Επαναλαμβάνω, όπως σας είπα στην αρχή, ότι ο ρόλος του φυσικού αερίου είναι καταλυτικός και θα είναι τουλάχιστον τις επόμενες δύο, ίσως και τρεις δεκαετίες. Και αυτό πρέπει να το κρατήσουμε. Αλλά βλέπουμε ότι ακόμα και οι μεγάλοι παίκτες, αντιλαμβανόμενοι ακριβώς ότι έχουμε αυτή την διαδικασία, η οποία βέβαια είναι και κοστοβόρα και χρονοβόρα, (αναφέρομαι στη διαδικασία της μεταβίβασης), προσπαθούν ήδη και αυτοί να τοποθετηθούν στην επόμενη μέρα. Και όταν το κάνουν αυτό χώρες, όπως είναι η Σαουδική Αραβία και η Ρωσία, είναι πολύ σημαντικό. Μπορούμε, αν θέλετε, να πούμε μία κουβέντα και για τις χώρες, οι οποίες παράγουν την πιο «βρώμικη» ενέργεια. Ας το πούμε έτσι: είναι οι μεγαλύτεροι ρυπαντές, όπως είναι η Κίνα, είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά είναι και η Ινδία. Και βλέπουμε ότι σε κάποιες περιοχές του πλανήτη υπάρχει μία αντίστροφη τάση σε σχέση με αυτό που συζητάμε εμείς,. Επί παραδείγματι στην Ινδία κατασκευάζονται εκατοντάδες εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής από λιγνίτη, σε μία εποχή που υποτίθεται ότι ο κόσμος πηγαίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Αλλά είναι ζήτημα αναγκών. Είναι ζήτημα κάλυψης των αναγκών. Οι ανάγκες χωρών, όπως είναι η Ινδία, η οποία σε λιγότερο από μία δεκαετία από σήμερα θα είναι πολυπληθέστερη της Κίνας (θα είναι η πιο πολυπληθής χώρα παγκοσμίως), δεν μπορεί να γίνει με άλλον τρόπο στην παρούσα φάση. Άρα, βλέπουμε ότι, ναι μεν υπάρχει μία διάθεση από πλευράς αρκετών κρατών, τουλάχιστον σε επίπεδο δεσμεύσεων θεωρητικών και ρητορικής, να γίνει αυτή η αλλαγή και γρήγορα, από την άλλη όμως, στην πραγματικότητα, στην πράξη να το πω καλύτερα, καταλαβαίνουμε ότι αυτή η μετάβαση δεν θα είναι τόσο εύκολη. Και αντιλαμβάνεστε ότι αν χώρες, όπως η Ινδία, δεν ακολουθήσουν, τα πράγματα θα είναι πάρα πολύ δύσκολα.

Κάτι άλλο το οποίο είπατε πριν από λίγο, είναι ότι η Ευρώπη πρακτικά είναι εισαγωγέας ενέργειας σε πολύ μεγάλο βαθμό και θα ήθελα να ρωτήσω, έχοντας ακούσει επανειλημμένα τόσο για την Ελλάδα, όσο και για άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής, ότι πρέπει να αξιοποιήσουν τη γεωστρατηγική τους θέση, για να γίνουν διαμετακομιστικοί κόμβοι. Εκτός από τη γεωστρατηγική θέση, η Ελλάδα και η ευρύτερη περιοχή έχουν δυνατότητες να γίνουν ενεργειακοί κόμβοι και ποιες είναι αυτές;

Όταν λέμε ενεργειακοί κόμβοι, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τι εννοούμε. Γιατί εσείς, βέβαια, είστε μικρός. Στο παρελθόν, πριν από 15 χρόνια, θυμάμαι πολλούς να λένε ήδη από τότε ότι η Ελλάδα εξελίσσεται σε ενεργειακό κόμβο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το οποίο τότε δεν ήταν αληθές. Να πούμε, λοιπόν, τι είναι ενεργειακός κόμβος. Ενεργειακός κόμβος δεν είναι μια χώρα από το έδαφος της οποίας περνάει ένα ή δυο projects και μεταφέρουν φυσικό αέριο προς την αγορά της Ευρώπης ας πούμε. Ενεργειακός κόμβος είναι μια χώρα ή μια περιοχή, η οποία εκτός του ότι διέρχονται αγωγοί φυσικού αερίου, διέρχονται αγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, φτάνουν σε αυτή την περιοχή ή σε αυτή τη χώρα φορτία LNG, δηλαδή υγροποιημένου φυσικού αερίου, τα οποία μεταφορτώνονται, επαναεριοποιούνται και μπαίνουν σε αγωγούς, για να μεταφερθούν μέσω δικτύων σε άλλες γειτονικές ή άλλες  Ευρωπαϊκές χώρες. Είναι σημαντικό για μία χώρα, για μία περιοχή, να είναι δικτυωμένη με τις πιο ώριμες αγορές, όπως είναι αυτές της Γερμανίας επί παραδείγματι, της Ολλανδίας, δηλαδή χωρών της κεντρικής Ευρώπης. Ειδάλλως, δεν έχει κανένα νόημα να μιλάμε για κόμβο, αν δεν είσαι διασυνδεδεμένος. Και επίσης, κάτι πάρα πολύ σημαντικό είναι ότι, για να θεωρείσαι είτε ως χώρα είτε ως περιοχή κόμβος, θα πρέπει να μπορείς να μην είσαι μόνο κόμβος μεταφοράς, αλλά και κόμβος διανομής. Δηλαδή να μπορείς να διαθέτεις το προϊόν. Για να μπορείς να το διαθέτει  εκτός από το να το διαμετακομίζεις, θα πρέπει να υπάρχει αυτό που λέμε αγγλιστί liquidity. Δηλαδή ρευστότητα. Με άλλα λόγια, θα πρέπει να υπάρχουν μεγάλες ποσότητες, τις οποίες εσύ ως χώρα ή ως περιοχή διαχειρίζεσαι με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορείς ακόμα και να τις εμπορεύεσαι. Να μπορείς δηλαδή να τις διανέμεις και να μην κάνεις μόνο μία μεταφορά, μία διαμετακόμιση αυτών. Αυτές είναι οι προϋποθέσεις, για να θεωρηθεί μία περιοχή ή μία χώρα κόμβος. Δηλαδή πολλαπλές πηγές ενέργειας που μεταφέρονται (φυσικό αέριο, υγροποιημένο φυσικό αέριο, ηλεκτρική ενέργεια, ανανεώσιμες πηγές), η Ελλάδα έχει να παίξει ρόλο σε αυτό. Θα σας πω ευθύς αμέσως πώς, δίκτυα, δηλαδή πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές και διασύνδεση και το τελευταίο είναι αυτό που είπαμε το liquidity. Δηλαδή η πληθώρα, το πλεόνασμα αν θέλετε ποσοτήτων, για να μπορεί κανείς, όχι μόνο να το διαμετακομίζει, αλλά να το εμπορεύεται κιόλας. Τώρα, στην περίπτωση της Ελλάδας, τι έχουμε; Στην περίπτωση της Ελλάδας έχουμε τον διαδριατικό αγωγό, τον αγωγό TAP, ο οποίος ήδη λειτουργεί και μεταφέρει αζέρικο αέριο, μέσω Ελλάδας, προς την Ευρώπη. Έχουμε επίσης έναν αγωγό, ο οποίος πρόκειται να κατασκευαστεί τους επόμενους μήνες τον IGB (Interconnector Greece-Bulgaria), ένας κάθετος διασυνδετήριος αγωγός, που συνδέει την Ελλάδα με τη Βουλγαρία και έχει τη δυνατότητα, στο μέλλον, να συνδεθεί και με άλλα δίκτυα μέσα στη Βουλγαρία και να φτάσει ακόμα και στις βαλτικές  χώρες σε μία πολύ έτσι μακρινή προοπτική. Τρίτον, έχουμε το εργοστάσιο LNG στη Ρεβυθούσα και ένα floating τερματικό, που δημιουργείται στην Αλεξανδρούπολη και είναι πάρα πολύ μεγάλης στρατηγικής σημασίας για την Ελλάδα. Γιατί αυτά τα δύο εργοστάσια, κυρίως στην Αλεξανδρούπολη, μπορούν να φέρνουν ποσότητες υγροποιημένου φυσικού αερίου, τις οποίες επαναεριοποιώντας τες, η Ελλάδα θα μπορεί να μεταφέρει το προϊόν σε άλλες αγορές. Επίσης, έχουμε τον Euroasia αγωγό, ο οποίος είναι ένας αγωγός ηλεκτρικής ενέργειας,. Είναι ουσιαστικά ένα καλώδιοηλεκτρικής ενέργειας, που πρόκειται να κατασκευαστεί, για να μεταφέρει ηλεκτρική ενέργεια από το Ισραήλ, κυρίως προς την Κύπρο, την Ελλάδα, και από εκεί την Ευρώπη. Και έχουμε ένα άλλο μεγαλεπήβολο σχέδιο, το οποίο, πραγματικά αν κατασκευαστεί θα δώσει πολύ μεγάλη ώθηση στη χώρα, που είναι το Eurofrica, το καλώδιο που στόχο έχει,  πράσινη ενέργεια που θα παράγεται στην Αίγυπτο να μεταφέρεται  σε μορφή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω υπόγειας καλωδίωσης προς την Ευρώπη, μέσω Ελλάδας. Αυτό είναι ένα σχέδιο πολύ φιλόδοξο, το οποίο, αν και εφόσον βέβαια υλοποιηθεί, όπως σας είπα, θα δώσει πολύ μεγάλη ώθηση στην Ελλάδα. Και βέβαια, υπάρχει και κάτι ακόμα. Ότι η Ελλάδα πρόκειται, θα δούμε κατά πόσο θα προχωρήσει, να διερευνήσει το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα τις δυνατότητες που η ίδια έχει, για να παράγει ενέργεια, κυρίως φυσικό αέριο, στα πεδία τα οποία υπάρχουν στην ελληνική επικράτεια. Αλλα, και είναι χαρακτηριστικό αυτό, εδώ και μία δεκαετία, δεν έχει γίνει ούτε μία, ούτε μία ερευνητική γεώτρηση στην ελληνική επικράτεια, για να δούμε κατά πόσο υπάρχει και τι υπάρχει στο ελληνικό υπέδαφος.

Ωραία! Καλύψατε μία από τις επόμενες ερωτήσεις μου, που θα ήταν για τη σημασία των ενεργειακών διασυνδέσεων για την ευρύτερη περιοχή. Μιας και ήρθαμε στους υδρογονάνθρακες στην Ελλάδα, θα επεκταθώ και στην ευρύτερη περιοχή. Είδαμε το 2021 από την μια πλευρά στην Ελλάδα υπάρχουν αποχωρήσεις εταιρειών και κοινοπραξιών από τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων, ενώ από την άλλη πλευρά είδαμε ότι στην Κυπριακή ΑΟΖ ξεκίνησαν να γίνονται ερευνητικές γεωτρήσεις.οια είναι η αξία και η σημασία των ενεργειακών κοιτασμάτων στην ευρύτερη περιοχή αυτή τη στιγμή;

Με βάση αυτά που γνωρίζουμε, γιατί μπορεί στο μέλλον να έχουμε κάποιες νέες ανακαλύψεις, τις οποίες αυτή τη στιγμή δεν ξέρουμε,  η περιοχή έχει σημαντικά αποθέματα. Αυτά συγκεντρώνονται κυρίως στη θαλάσσια περιοχή της Αιγύπτου. Άλλωστε, το μεγαλύτερο κοίτασμα της περιοχής, το κοίτασμα Ζορ, βρίσκεται στην Αίγυπτο. Ακολουθεί το Ισραήλ, τρίτη είναι η Κύπρος και η Ελλάδα ακόμα είναι σε αναζήτηση. Όπως σας είπα, δεν έχει γίνει καμία έρευνα και δεν μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς για τι ποσότητες μιλάμε και αν είναι εξορύξιμες και τα λοιπά. Έχει προοπτικές η Ανατολική Μεσόγειος. Απλώς, αν δεν ληφθούν γρήγορα αποφάσεις, ο χρόνος λειτουργεί σε βάρος των παραγωγών. Ειδικά αν μιλάμε για φυσικό αέριο, από την στιγμή που, όπως είπαμε και πριν, οδηγούμαστε σε μία μετάβαση και σε μία κατάσταση, όπου το φυσικό αέριο θα έχει μία σημασία για 20 με 30 χρόνια. Αλλά από κει και πέρα, υποτίθεται ότι θα έχουν μόνο καθαρές μορφές ενέργειας. Το φυσικό αέριο, βέβαια, σε σχέση με το πετρέλαιο, το λιγνίτη και τον άνθρακα, είναι πολύ καθαρότερο. Αλλά, βέβαια, αια εννοείται ότι δεν είναι ούτε ανανεώσιμες πηγές, ούτε υδρογόνο. Συνεπώς, η Ανατολική Μεσόγειος είναι σημαντική συμπληρωματική λύση. Συμπληρωματική -ξαναλέω- λύση, για την Ευρωπαϊκή αγορά. Αρκεί να ληφθούν γρήγορα αποφάσεις και να ενώσουν δυνάμεις οι χώρες της περιοχής. Το οποίο, ξέρετε, δεν είναι πάντα εύκολο, γιατί η καθεμιά έχει τα δικά της συμφέροντα και δεν είναι πάντα εύκολο να δεχθούν να μπουν σε ένα forum, όπως αυτό το East-Med Gas forum, που έχει δημιουργηθεί. Όπου εκεί, βέβαια, δίνει τον τόνο η Αίγυπτος. Σε ένα πολύ καλό σενάριο, η Ανατολική Μεσόγειος θα μπορούσε, συμπληρωματικά -επαναλαμβάνω- να στέλνει ποσότητες φυσικού αερίου και υγροποιημένου φυσικού αερίου, LNG δηλαδή, προς την ευρωπαϊκή αγορά. Αλλά αν δεν έχουμε στα επόμενα -maximum θα σας έλεγα πέντε- χρόνια οριστικές αποφάσεις για σχέδια, πιστεύω ότι από εκεί και πέρα το τραίνο θα έχει χαθεί.

Μιας και αναφερθήκαμε πολύ στο ότι η Ινδία φαίνεται πρακτικά να κάνει βήματα πίσω στην ενεργειακή μετάβαση σε σύγκριση με τον υπόλοιπο κόσμο, ξέρουμε ότι η Κίνα έχει δεσμευτεί για το πότε θα έχει ουδέτερες εκπομπές άνθρακα. Έχει υπάρξει κάποια αντίστοιχη δέσμευση από την πλευρά της Ινδίας;

Όχι, δεν έχει υπάρξει και δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Μπορείτε να αναζητήσετε μόνο το 2021, το έτος δηλαδή που μας πέρασε, πόσα νέα εργοστάσια παραγωγής άνθρακα δημιουργήθηκαν στην Ινδία. Και μάλιστα, αντιλαμβάνεστε ότι οι συνθήκες παραγωγής, είναι άθλιες. Δηλαδή θέλω να πω, δεν τηρούνται ούτε καν βασικές προδιαγραφές που θα έπρεπε να τηρηθούν και που θα τηρούνταν σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα ενδεχομένως, όπου λειτουργούν εργοστάσια παραγωγής λιγνίτη. Καταλαβαίνουμε τι σημαίνει αυτό για το περιβάλλον. Και επειδή δεν μπορεί κανείς να υψώσει ένα θολό γύρω από την Ινδία -και να μπορούσε, δε θα έπρεπε να το κάνει- αλλά λέω ότι αντικειμενικά και τεχνικά δε θα μπορούσε κανείς να υψώσει ένα θόλο και να περιοριστεί η ρύπανση μόνο στην Ινδία. Καταλαβαίνουμε τι σημαίνει να είναι ρυπαντής η χώρα, η οποία, όπως σας είπα, σε περίπου πέντε χρόνια από σήμερα, θα είναι η μεγαλύτερη πληθυσμιακά χώρα. Και θα σας έλεγα, επίσης, ότι, επειδή αυτή η μετάβαση έχει κόστος, δεν είμαι βέβαιος ότι και οι χώρες της Δύσης θα τηρήσουν ευλαβικά όσα έχουν δεσμευτεί για τις εκπομπές ρύπων το 2030, το 2040 και τον εκμηδενισμό αυτών το 2050. Δηλαδή βλέπουμε να υπάρχει μία αναδίπλωση από κράτη, ανάλογα ακόμα και από μεγάλες χώρες και σημαντικές χώρες που δίνουν τον τόνο και μπορούν να στείλουν ένα ισχυρό μήνυμα. Βλέπουμε να υπάρχει μία σχετική αναδίπλωση είτε για λόγους κόστους, είτε για λόγους κοινωνικούς. Τι σημαίνει δηλαδή το απότομο κλείσιμο μονάδων παραγωγής λιγνίτη ή άλλων «βρώμικων» μορφών ενέργειας. Για μία σειρά λόγων, λοιπόν, είτε γιατί οι ανάγκες είναι μεγάλες, είτε γιατί το κόστος εισαγωγής μορφών ενέργειας, όπως είναι το φυσικό αέριο, που είναι πολύ πιο καθαρή πηγή, είναι πάρα πολύ υψηλό. Δεν είμαι, λοιπόν, βέβαιος ότι ακόμα και χώρες οι οποίες έχουν δεσμευτεί σοβαρά και προέρχονται από το λεγόμενο δυτικό κόσμο, ότι τηρούν ή πρόκειται να τηρήσουν ευλαβικά όσα έχουν πει σε σχέση με την μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας.

Η ενεργεία φαίνεται πως θα εξακολουθήσει να αποτελεί καθοριστικό παράγοντα των εξελίξεων παρά την αλλαγή του τρόπου παραγωγής και μεταφοράς της. Ενώ η ενεργειακή μετάβαση επιφέρει σημαντικές αλλαγές στις τοπικές κοινωνίες και τις οικονομίες των περιοχών, που αποτελούσαν στο παρελθόν ή θα αποτελέσουν μελλοντικά κέντρα παραγωγής, αποθήκευσης και μεταφοράς ενέργειας. Ταυτόχρονα, η ενεργειακή εξάρτηση των κρατών από άλλα κράτη αποτελεί καθοριστικό παράγοντα της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, ενώ οι υδρογονάνθρακες, συμπεριλαμβανομένου του φυσικού αερίου, φαίνεται να έχουν «ημερομηνία λήξης», τουλάχιστον στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Επιπλέον οι ενεργειακές διασυνδέσεις σε συνδυασμό με τη δυνατότητα εμπορίας και διανομής ενέργειας μπορούν να καταστήσουν την Ελλάδα ενεργειακό κόμβο στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και για την Ευρώπη. Τέλος, σημαντικές περιπτώσεις ραγδαίας αύξησης της ενεργειακής ζήτησης, όπως αυτή της Ινδίας, προς το παρόν εξακολουθούν να «αντιμετωπίζονται» με αύξηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων παρά τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

***

Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κύριο Φίλη, που μας τίμησε με την παρουσία του και με μεγάλη προθυμία μας παραχώρησε αυτή τη συνέντευξη, αναφορικά με τα επίκαιρα ζητήματα της ενέργειας και της ενεργειακής μετάβασης.