Πηγή εικόνας: εδώ [Deutche Welle | ©Alain Jocard/AFP/Getty Images]

Της Αλεξάνδρας Ιωάννου, μέλους της Ομάδας Μελέτης «Διεθνών Σχέσεων και Εξωτερικής Πολιτικής»

Πρόλογος

Τα μαζικά πολιτικά κινήματα των πολιτών μπορούν να παρουσιαστούν με ποικίλους τρόπους, ανάλογα με το μέγεθος, την μορφή και τον αντίκτυπο της κινητοποίησης. Επανάσταση, εξέγερση, ξεσηκωμός, διαδήλωση, κοινωνικό κίνημα, είναι μερικοί από αυτούς τους όρους.  Στην παρούσα έρευνα, ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στον όρο της διαδήλωσης, δηλαδή στις συνταγματικά κατοχυρωμένες δράσεις μιας μάζας πολιτών που αποτελούν δίαυλο πίεσης και επιρροής προς στις αρχές εξουσίας: αποτελούν, με άλλα λόγια, κοινωνικά κινήματα που σέβονται τις δημοκρατικές αρχές, καθώς οι πολίτες αποκτούν φωνή και δοκιμάζουν τις κυβερνητικές πολιτικές (Westenberg, 2021, p. 4). 

Η έρευνα, επιπλέον, θα περιοριστεί χωρικά στις διαδηλώσεις που διαδραματίζονται στην Γαλλία, καθώς είναι μια χώρα άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιδεολογία της εξέγερσης των πολιτών ως μορφή έκφρασης των αιτημάτων τους στις κρατικές αρχές, ακόμα και πριν την ευρέως γνωστή δεκαετή περίοδο της «Γαλλικής Επανάστασης» (Peyrefitte, 1981) [1]. Διαχρονικά, οι μαζικές δράσεις κινητοποίησης των Γάλλων πολιτών τίθενται πολλαπλώς στην στήλη με τις σημαντικότερες δημοσιεύσεις των ειδησεογραφικών πρακτορείων (Baumgartner, 1994). Ποιοι παράγοντες, όμως, είναι αυτοί που κάνουν τόσο ελκυστική στον δημοσιογραφικό χώρο την αναπαραγωγή των γαλλικών πολιτικών διαδηλώσεων, όταν αυτές εξελίσσονται; Πώς ο COVID-19 και τα κρατικά περιοριστικά μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας επηρέασαν τη δυναμική και το περιεχόμενο των πολιτικών συγκεντρώσεων των Γάλλων πολιτών στους δρόμους;

Στην παρούσα ανάλυση, πρωτίστως, θα μελετηθεί γιατί η Γαλλία αποτελεί την χώρα στην οποία διαδραματίζονται έντονες εξελίξεις στον τομέα των πολιτικών διαδηλώσεων. Έπειτα, θα εξεταστεί πώς οι πολιτικές συναθροίσεις των Γάλλων πολιτών εξελίχθηκαν στην διάρκεια της πανδημίας. Με δεδομένο ότι η πανδημία αποτελεί έως σήμερα ένα φαινόμενο, το οποίο δεν έχει σταματήσει να απασχολεί την διεθνή καθημερινότητα, το χρονικό πλαίσιο αναφοράς στον αντίκτυπο της πανδημίας θα περιοριστεί στο πρώτο κύμα εξελίξεων μεταξύ των μηνών Μαρτίου-Μαΐου 2020. Με αυτό τον τρόπο τα γεγονότα μπορούν να παρατεθούν με μεγαλύτερη ακρίβεια και βεβαιότητα.

Γαλλία: Ιστορικά συνδεδεμένη με την έννοια των πολιτικών διαδηλώσεων 

Η έννοια της διαδήλωσης είναι ένα καθιερωμένο στερεότυπο, το οποίο αποδίδεται στους Γάλλους πολίτες, καθώς συνιστά ένα κύριο στοιχείο της γαλλικής πολιτικής κουλτούρας (Baumgartner, 1994). Ο Peyrefitte (1981, p. 263), χαριτολογώντας, σχολιάζει πως οι διαδηλώσεις είναι το «εθνικό άθλημα» της Γαλλίας.  Η υπηρεσία European Social Survey εκπονεί κάθε διετία, από το 2002, έρευνα σχετικά με την ετήσια συμμετοχή των Ευρωπαίων πολιτών σε διαδηλώσεις. Το ποσοστό των θετικών απαντήσεων των Γάλλων πολιτών βρίσκεται πάντα στις πρώτες θέσεις, με το ποσοστό της τελευταίας έρευνας του 2018 να κυμαίνεται στο 14.3%, το τρίτο μεταξύ 29 ευρωπαϊκών χωρών [2]. Ο Lindvall (2011, p. 297-298) αποδίδει το μεγάλο αριθμό των γαλλικών διαδηλώσεων στην έλλειψη οργάνωσης των συνδικαλιστικών ενώσεων, αλλά και στο αδύναμο κοινοβούλιο και το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα που περιορίζει την ανάδειξη των πολιτικών αιτημάτων των ομάδων συμφερόντων όταν έρχονται σε αντίθεση με τις κυβερνητικές πολιτικές. Ποια είναι, όμως, εκείνα τα χαρακτηριστικά που ξεχωρίζουν τις γαλλικές διαδηλώσεις από αντίστοιχες άλλων χωρών;

Αρχικά, οι ιστορικοί λόγοι που αιτιολογούν την ελκυστικότητα που εκπέμπουν οι γαλλικές διαδηλώσεις θα μπορούσαν να είναι αρκετοί. Η 1η Γαλλική Δημοκρατία θεμελιώθηκε χάρη στην Γαλλική Επανάσταση, η οποία αποτελεί ένδειξη του δοξασμένου γαλλικού παρελθόντος (Hayat, 2006). Ύστερα από την «Γαλλική Επανάσταση» του 1789, ακολούθησε μια σειρά έντονων μαζικών πολιτικών κινημάτων που εκδηλώθηκαν από τους Γάλλους πολίτες με στόχο την ανατροπή τόσο των κυβερνητικών πολιτικών όσο και του ίδιου του καθεστώτος. Έτσι, η Γαλλία είναι ιστορικά συνδεδεμένη με τις εξεγέρσεις και τις διαδηλώσεις με μερικά παραδείγματα να είναι η Επανάσταση του 1848, η Παρισινή Κομμούνα του 1871 και ο Μάιος του 1968, με αποτέλεσμα να διατηρεί ακόμα και σήμερα την ίδια εικόνα (Reynolds, 2019, p. 127). Αναμφίβολα, τα ιστορικά γεγονότα και ιδιαίτερα η έμφαση στην σημασία της Γαλλικής Επανάστασης εξηγούν τον κεντρικό ρόλο που έχουν οι διαδηλώσεις στην πολιτική και κοινωνική ζωή (Hayat, 2006).

Από την άλλη, δεν θα πρέπει κανείς να υποτιμήσει τη σύγχρονη μορφή και τα τεχνάσματα των γαλλικών διαδηλώσεων που συμβάλλουν στην προσέλκυση της προσοχής που επιζητούν. Οι περισσότερες και δραστικότερες διαδηλώσεις επικεντρώνονται στην γαλλική πρωτεύουσα, το Παρίσι. Η τοπική αυτή επιλογή δημιουργεί μια έντονη δυναμική και η συνήθης τακτική της διαδήλωσης στην γαλλική πρωτεύουσα της δίνει μια νομιμοποίηση, την οποία διαδηλώσεις που εκδηλώνονται σε μικρότερες πόλεις ή σε περιοχές μακριά από την πρωτεύουσα δύσκολα αποκτούν (Tartakowsky, 2003, p. 190). Αυτές οι τελευταίες μπορούν ευκολότερα να χάσουν την δυναμική τους και να περιοριστούν από τις κρατικές αρχές. Η τοπική επιλογή για την πραγματοποίηση της διαδήλωσης, επίσης, έχει συμβολική σημασία είτε είναι δρόμος, είτε μνημείο, είτε πλατεία, κτλ. (Wilson, 1994).

Επιπρόσθετα, οι διαδηλώσεις στην Γαλλία διακρίνονται για την καλλιτεχνική τους φύση, συνδυάζοντας στοιχεία του ιστορικού παρελθόντος με τα στοιχεία που εκφράζουν τους Γάλλους πολίτες της σύγχρονης 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας. Με τη χρήση εύστοχων συνθημάτων, παραδοσιακών ή μη τραγουδιών, μουσικών οργάνων, πρωτότυπων ενδυμασιών, δημιουργείται μια αξιοπρόσεκτη ατμόσφαιρα που προσομοιάζει περισσότερο σε φεστιβάλ παρά διαμαρτυρία (Baumgartner, 1994). Ωστόσο, αυτό που αναδεικνύει ακόμα περισσότερο τις γαλλικές διαδηλώσεις ως αξιοσημείωτο φαινόμενο είναι ότι χαρακτηρίζονται από μια ξαφνική και απρόβλεπτη τροπή. Ένα «φεστιβάλ» μπορεί να μετατραπεί σε έντονη «διαμάχη» μικρής κλίμακας μεταξύ πολιτών και κρατικών αρχών, είτε μια δημοφιλής διαδήλωση που χαίρει την υποστήριξη μεγάλων μαζών να καταλήξει σε αποτυχία (Wilson, 1994).

Ως επακόλουθο της μη προβλεψιμότητας, προκύπτει το ερώτημα πώς το γαλλικό κράτος διαχειρίζεται τις μαζικές διαδηλώσεις των πολιτών του. Η ιδέα μιας μαζικής πολιτικής διαδήλωσης δημιουργεί το αίσθημα του φόβου στις κρατικές αρχές ή ο παράγοντας «déjà vu» (δηλαδή, η συνεχής επανάληψη του γαλλικού μοτίβου διαδηλώσεων) υποβαθμίζει την αξία της εκάστοτε διαδήλωσης; Η αντίδραση του κράτους δεν είναι πάντα η ίδια, καθώς η τροπή των γεγονότων απαιτεί κάθε φορά διαφορετικά μέτρα κατευνασμού (Tartakowsky, 2003, p. 191). Πάντα, το κύριο μέλημά του παραμένει η αποφυγή της σύγκρουσης και της χρήσης βίας και από τις δύο μεριές. Για να το πετύχει, αφενός, αρκετές φορές οι πολιτικοί αρχηγοί μπορεί να αποφασίσουν να υποχωρήσουν και να συμβιβαστούν μπροστά στις απαιτήσεις του πλήθους, αφετέρου, εντυπωσιακοί αριθμοί δυνάμεων του νόμου και της τάξης  παρευρίσκονται στις διαδηλώσεις για να τις κρατούν υπό έλεγχο (Wilson, 1994).

Παράδειγμα πολυσυζητημένων γαλλικών διαδηλώσεων στο διεθνή χώρο που ξεκίνησαν λίγα χρόνια πριν την εμφάνιση και εξάπλωση του ιού Covid-19, αποτέλεσαν οι διαδηλώσεις που οργανώνονταν από τα κίτρινα γιλέκα («gilets jaunes»). Τα κίτρινα γιλέκα ξεκίνησαν τις μαζικές διαδηλώσεις στην Γαλλία το 2018, εξαιτίας της αύξησης των φόρων πετρελαίου, οι οποίοι θα επιβάρυναν τους οδηγούς αυτοκινήτων. Στην συνέχεια, οι διαδηλώσεις αυτές επεκτάθηκαν και επηρέασαν άλλες ευρωπαϊκές και μη χώρες και διευρύνθηκε το περιεχόμενό τους στην εναντίωση σε κάθε είδους αύξησης του κόστους ζωής ή κοινωνικής ανισότητας (Chamorel, 2019).

Ποια στοιχεία που ταιριάζουν με τον γαλλικό τρόπο διαδήλωσης μπορεί κανείς να διακρίνει στις διαδηλώσεις των κίτρινων γιλέκων; Η επιλογή του κίτρινου γιλέκου, όπως επίσης και η τοπική επιλογή της κατάληψης κεντρικών κυκλικών κόμβων, αποτελούν μια αξιοπρόσεκτη και συμβολική επιλογή συνυφασμένη με το περιεχόμενο των αιτημάτων τους. Για την επίτευξη ενός μεγαλύτερου αντικτύπου, κατεύθυναν επιπρόσθετα τις διαδηλώσεις τους στους κεντρικούς δρόμους μεγαλύτερων γαλλικών πόλεων, συμπεριλαμβανομένης της πρωτεύουσας. Τέλος, η περίπτωση των κίτρινων γιλέκων διακρίνεται για την μεγάλη επιρροή που διέσπειραν σε διεθνές επίπεδο, το δημοσιογραφικό ενδιαφέρον που προσέλκυσαν και τον βίαιο χαρακτήρα που ανέπτυξαν, απειλώντας την πολιτική σταθερότητα της κυβέρνησης του Γάλλου Προέδρου Μακρόν (Chamorel, 2019).

Η μορφή των γαλλικών διαδηλώσεων στην διάρκεια του πρώτου κύματος της πανδημίας 

Το ξέσπασμα της πανδημίας, στις αρχές του 2020, αιφνιδίασε τα ευρωπαϊκά κράτη, μεταξύ των οποίων ήταν και η Γαλλία. Για την αντιμετώπιση του Covid-19, οι κρατικές αρχές εντατικοποίησαν την άσκηση σκληρού ελέγχου του τρόπου ζωής των πολιτών, επιβάλλοντας αυστηρούς περιορισμούς. Υπό αυτές τις νέες συνθήκες ζωής, στο πρώτο κύμα της πανδημίας, δράσεις κοινωνικών κινημάτων, όπως αυτό των κίτρινων γιλέκων, έχασαν την δυναμική που είχαν αναπτύξει τα προηγούμενα έτη (Pleyers, 2020).

Η Γαλλία ήταν η ευρωπαϊκή χώρα στην οποία εντοπίστηκαν τα πρώτα επίσημα κρούσματα του ιού SARS-CoV-2, στις 24 Ιανουαρίου του 2020. Με αυτό τον τρόπο ξεκίνησε το πρώτο κύμα της πανδημίας στην Γαλλία, το οποίο διήρκησε έως τον Ιούνιο του ίδιου έτους, οπότε και αποδυναμώθηκε. Από τον Μάρτιο του 2020, ξεκίνησε η ανάληψη και ανακοίνωση κρατικών μέτρων για την διαχείριση της υγειονομικής κρίσης. Ο Γάλλος Πρόεδρος Μακρόν προσπάθησε και πέτυχε την «προεδροποίηση» και «κεντρικοποίηση» των αρμοδιοτήτων για την εξυγίανση της κρίσιμης κατάστασης, καθώς ο Πρόεδρος  δεν έχει άμεσο λόγο σε ζητήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος. Έτσι, ο Μακρόν επανέφερε σε λειτουργία το στρατιωτικής φύσης «Συμβούλιο Αμύνης και Εθνικής Ασφάλειας» για την διαχείριση της κρίσης, που του επέτρεψε να ανάγει την πανδημία σε ζήτημα που άπτεται της προστασίας της γαλλικής εθνικής ασφάλειας, δηλαδή ζήτημα το οποίο αποτελεί πρωταρχικό μέλημα του Γάλλου Προέδρου. Ακόμη, αποδυνάμωσε, με βάση διατάξεις του Συντάγματος, τον ρόλο του Κοινοβουλίου με την υιοθέτηση νόμου έκτακτης ανάγκης, με τον οποίο εξασφάλισε τον κεντρικό σχεδιασμό των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας από την κυβέρνηση. Ως απόρροια των μέτρων κεντρικού σχεδιασμού, η Γαλλία, για την περίοδο Μαρτίου-Μαΐου 2020 εφάρμοσε αυστηρή απαγόρευση κυκλοφορίας για τους πολίτες (Bandelow & Hassenteufel, 2020).

Ωστόσο, παρά τις καλές προθέσεις του Γάλλου Προέδρου, τα αυστηρά μέτρα δεν απέφεραν θετικά αποτελέσματα τόσο ως προς την πειθαρχία των πολιτών όσο και ως προς την διαχείριση της πανδημίας (Hassenteufel, 2020). Ειδικότερα, οι αυστηροί περιορισμοί στην κυκλοφορία των πολιτών όξυναν ακόμη περισσότερο τις ήδη υπάρχουσες ταξικές και φυλετικές ανισότητες μεταξύ των Γάλλων πολιτών και των μειονοτικών ομάδων. Αυτό συνέβη πρωτίστως γιατί τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα δεν μπορούσαν στον ίδιο βαθμό να ακολουθήσουν τα περιοριστικά μέτρα και να επιβιώσουν. Επιπρόσθετα, το υγειονομικό γαλλικό σύστημα δεν κατάφερε να λειτουργήσει αποδοτικά και οι παροχές του ήταν ελλιπείς, σε σύγκριση με τις αυξανόμενες απαιτήσεις την πανδημίας (Willsher & Harrap, 2020).

Ακόμη, τέθηκε σε εφαρμογή αυστηρή αστυνόμευση και επιτήρηση ως προς την τήρηση των μέτρων. Μέσα σε περίπου 15 μέρες, οι αστυνομικές αρχές, ενώ είχαν ήδη πραγματοποιήσει 5,8 εκατομμύρια ελέγχους και είχαν εκδώσει 359.000 πρόστιμα, δήλωναν ότι αντιμετώπιζαν δυσκολίες στην επιβολή μέτρων. Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν αφενός τον εντατικό έλεγχο που πραγματοποίησαν οι γαλλικές αστυνομικές αρχές, αφετέρου παρουσιάζουν μια αυξημένη τάση των Γάλλων πολιτών να αμφισβητούν τα κρατικά μέτρα περιορισμού της πανδημίας. Τα πιο υποβαθμισμένα προάστια ήταν, κυρίως, εκείνα που δεν μπορούσαν να πειθαρχήσουν στα αυστηρά υγειονομικά μέτρα (Reicher & Stott, 2020).

Μόλις ένα μήνα μετά την ανακοίνωση των κρατικών περιοριστικών μέτρων, ένα ατύχημα ενός μοτοσικλετιστή αραβικής καταγωγής με έναν αστυνομικό όχημα χωρίς διακριτικά στοιχεία, στο προάστιο Villeneuve-la-Garenne του Παρισιού, αποτέλεσε την αφορμή ξεσηκωμού των πολιτών στους δρόμους (Reicher & Stott, 2020). Η κινητοποίηση δεν διευρύνθηκε εντυπωσιακά, όμως επιδεικνύει το γεγονός ότι ακόμα και στην διάρκεια μιας υγειονομικής κρίσης, οι βαθιές κοινωνικές ανισότητες και τα κοινωνικά ζητήματα απασχολούν την γαλλική κοινή γνώμη.

Ωστόσο, παρατηρητές όπως οι Bandelow και Hassenteufel δηλώνουν ότι στην Γαλλία, στην διάρκεια τουλάχιστον του πρώτου κύματος της πανδημίας, δεν σημειώθηκε αυξημένος αριθμός διαδηλώσεων, με δεδομένο ότι η Γαλλία είχε πληγεί από τον αριθμό θανάτων λόγω του Covid-19. Εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων, οι πολίτες κατέφυγαν και σε άλλες συμβολικές μεθόδους προκειμένου να εκφράσουν τα αιτήματά τους στο κράτος. Για παράδειγμα, στα γαλλικά νοσοκομεία, προκειμένου να καταγγείλουν τις επιπτώσεις των δημόσιων πολιτικών στο υγειονομικό σύστημα, οι υπάλληλοι κρέμασαν πανό στα παράθυρα απαιτώντας κοινωνική δικαιοσύνη (Pleyers, 2020). Άλλος ένας τρόπος με τον οποίο οι Γάλλοι έδειξαν την δυσαρέσκειά τους προς την κυβέρνηση Μακρόν ήταν με την ψήφο τους στις δημοτικές εκλογές, με τις δύο εκλογικές αναμετρήσεις να λαμβάνουν χώρα τον Μάρτιο και τον Ιούνιο του 2020. Στις εκλογές αυτές, στελέχη της κυβέρνησης αλλά και ο ίδιος ο Μακρόν δεν κέρδισαν την υποστήριξη του κόσμου.

Σύμφωνα με τους Censolo & Morelli (2020), μελετώντας οι ίδιοι παλαιότερες πανδημίες, συμπεραίνουν ότι οι κοινωνικές διαμαρτυρίες που εξελίσσονταν πριν από την πανδημία θα συνεχίσουν να εξελίσσονται στην διάρκειά της, με περιεχόμενο σχετιζόμενο με τα προβλήματα που επιφέρει ο Covid-19. Μετά το πέρας της πανδημίας, τα παράπονα που παρέμειναν ανεπίλυτα θα εκφραστούν με ισχυρότερη δυναμική. Από την έναρξη του δεύτερου κύματος της πανδημίας, οι Γάλλοι πολίτες επέστρεψαν στις συνήθειές τους και το κίνημα των κίτρινων γιλέκων εμφανίστηκε ξανά, ως απόρροια της ψυχολογικής εξάντλησης των πολιτών από την πανδημία (Bandelow & Hassenteufel, 2020).

Επίλογος

Καταλήγοντας, η Γαλλία αποτελεί μια χώρα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον όσον αφορά τις πολιτικές διαδηλώσεις των πολιτών της. Σημαντικά και πρωτοπόρα γαλλικά κοινωνικά κινήματα βρίσκονται στο προσκήνιο ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, με αφετηρία την «Γαλλική Επανάσταση». Το ίδιο πολιτικό πνεύμα ακολουθεί και τις πιο σύγχρονες  γενιές, οι οποίες παραμένουν έντονα ευαισθητοποιημένες, με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα που εκφράζονται μέσα από την οργάνωση μαζικών συγκεντρώσεων. Το πρώτο κύμα της πανδημίας αιφνιδίασε την Γαλλική κυβέρνηση, η οποία ανέλαβε εξ ολοκλήρου των σχεδιασμό αυστηρών περιοριστικών μέτρων για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης του ιού. Παράλληλα, αυστηροί αστυνομικοί έλεγχοι εξασφάλιζαν την πιστή εφαρμογή των μέτρων από τους πολίτες, αν και η άρνηση πολλών εξ αυτών να πειθαρχήσουν ήταν ιδιαίτερα έντονη στις πιο υποβαθμισμένες περιοχές των γαλλικών πόλεων.

Μπροστά στην πρωτόγνωρη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα απειλή της εξάπλωσης του ιού Covid-19, η ιστορική πολιτική δυναμική της συμμετοχής των Γάλλων στην πολιτική ζωή μέσω των διαδηλώσεων περιορίστηκε σημαντικά στο πρώτο κύμα της πανδημίας, εφόσον οι εξελίξεις ήταν αβέβαιες. Η αποτυχημένη διαχείριση της πανδημίας από την γαλλική κυβέρνηση, λόγω του αδύναμου υγειονομικού συστήματος αλλά και του αυξανόμενου ρυθμού θανάτων εξαιτίας της νόσου, επέτειναν την αδράνεια αυτή. Η ανά διαστήματα οργάνωση διαδηλώσεων ήταν περιορισμένη, τόσο χρονικά όσο και αριθμητικά. Η επερχόμενη έλλειψη εμπιστοσύνης στις κρατικές αρχές και η έντονη κριτική στον Γάλλο Πρόεδρο Μακρόν, εξαιτίας της αποτυχημένης κρατικής διαχείρισης της πανδημίας, πήρε την μορφή εντατικότερων διαδηλώσεων, με την έναρξη του δεύτερου κύματος της πανδημίας.

Υποσημειώσεις:

[1] Ενδεικτικά, ο Peyrefitte στο βιβλίο του “The trouble with France” ορίζει ως περίοδο γαλλικών επαναστάσεων και πολιτικών κινητοποιήσεων που προηγείται της Γαλλικής Επανάστασης, αυτή που ξεκινά με την εξέγερση της Σταυροφορίας των Αλβιγηνών τον 13ο αιώνα, έως τις γαλλικές διαδηλώσεις του 1775 εξαιτίας της αύξησης της τιμής των σιτηρών.

[2] Στην έρευνα της υπηρεσίας European Social Survey, οι χώρες με το μεγαλύτερο ποσοστό θετικών απαντήσεων που προηγούνται της Γαλλίας, για το έτος 2018, είναι η Ισλανδία και η Ισπανία.

Βιβλιογραφία

Bandelow, N. C., Hassenteufel, P., & Hornung, J. (2021). Patterns of Democracy Matter in the COVID-19 Crisis: A Comparison of French and German Policy Processes. International Review of Public Policy, 3(1), 121-136. DOI: 10.4000/irpp.1788.

Baumgartner, F. R. (1994). The Politics of Protest and Mass Mobilization in France. French Politics and Society, 12(2/3), 84-96. Retrieved from here.

Censolo, R. & Morelli, M. (2020). COVID-19 and the Potential Consequences for Social Stability. Peace Economics, Peace Science and Public Policy, 26(3), 1-5. DOI: 10.1515/peps-2020-0045.

Chamorel, P. (2019). Macron Versus the Yellow Vests. Journal of Democracy, 30(4), 48-62. DOI:10.1353/jod.2019.0068.

European Social Survey (2018). Taken part in lawfull public demonstration last 12 months. Retrieved from here.

Hassenteufel, P. (2020). Handling the COVID-19 crisis in France: Paradoxes of a centralized state-led health system. European Policy Analysis, 6(2), 170-179. DOI: 10.1002/epa2.1104.

Hayat, S. (2006). La République, la rue et l’urne. Pouvoirs, 116(1), 31-44. DOI: 10.3917/pouv.116.0031. 

Lindvall, J. (2011). The Political Foundations of Trust and Distrust: Reforms and Protests in France. West European Politics, 34(2), 296-316. DOI: 10.1080/01402382.2011.546575.

Peyrefitte, A. (1981). The trouble with France. Knopf. Retrieved from here.

Pleyers, G. (2020). The Pandemic is a battlefield. Social movements in the COVID-19 lockdown. Journal of Civil Society, 16(4), 295-312. DOI: 10.1080/17448689.2020.1794398.

Reicher, S. & Stott, C. (2020). On order and disorder during the COVID‐19 pandemic. British Journal of Social Psychology, 59(3), 694-702. DOI: 10.1111/bjso.12398.

Reynolds, C. (2019). La France dans la rue. In Demossier, M., Lees, D., Mondon, A. & Parish, N. (Eds.). The Routledge Handbook of French Politics and Culture. Routledge. Retrieved from here.

Tartakowsky, D. (2003). Le Mouvement Social. Les Marches, 202, 189-193. DOI: 10.2307/3780113.

Westenberg, L. (2021). The citizen, the state and protests in the Netherlands and France during the Covid-19 pandemic [Bachelor’s thesis]. University of Twente. Retrieved from here.

Willsher, K. & Harrap, C. (2020). In a Paris banlieue, coronavirus amplifies years of inequality. The Guardian. Retrieved from here.

Wilson, F. L. (1994). Political Demonstrations in France: Protest Politics Or Politics of Ritual? French Politics and Society, 12(2/3), 23-40. DOI: 10.7202/1008978ar.

logo_transparent

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.