Πηγή εικόνας: εδώ
Του Ιωάννη Σαραντόπουλου, μέλους της Ομάδας «Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ζητημάτων»
Πρόλογος
Η παράνομη διακίνηση και εμπορία ανθρώπων, γνωστή στην διεθνή βιβλιογραφία ως trafficking, είναι ένα φαινόμενο με ποικίλες προεκτάσεις το οποίο μπορεί να εξεταστεί αυτοτελώς, ανάλογα με τη πτυχή που θα επιλέξει κάποιος να αναλύσει. Ο όρος trafficking σημαίνει διεθνική σωματεμπορία και προέρχεται από τον αγγλικό όρο traffic (ακριβής μετάφραση: κίνηση) και δηλώνει τη διαδικασία της κίνησης (Τσιπολίτη, 2017). Ο όρος σωματεμπορία, όπως αυτός αναγνωρίζεται και ερμηνεύεται από το διεθνές δίκαιο και τις διεθνείς συμβάσεις [α) Πρωτόκολλο Παράνομης Διακίνησης Ανθρώπων, β) Σύμβαση Ηνωμένων Εθνών Ενάντια στο Οργανωμένο Έγκλημα, γ) Πρωτόκολλο ενάντια στη Λαθρεμπορία των Μεταναστών μέσω Ξηράς – Αέρα και Θάλασσας], μπορεί να προσδιοριστεί ως η χρήση εξαναγκαστικών ή άλλων μέσων τέλεσης μίας πράξης διακίνησης προσώπου, που αποσκοπεί στην οικονομική εκμετάλλευση του σώματός του, συνισταμένης σε αφαίρεση ιστών ή οργάνων ή σε εκμετάλλευση εργασίας ή της επαιτείας του, καθώς και η πράξη της στρατολόγησης ανηλίκου με σκοπό τη χρησιμοποίησή του σε ένοπλες συγκρούσεις.
Το trafficking έχει χαρακτηριστεί ως μείζονα απειλή για την ΕΕ, και επί του παρόντος διενεργούνται μελέτες για την ανάδειξη και την καταπολέμηση αυτού του φαινομένου. Πράγματι, η Ελλάδα αποτελεί αφενός χώρα υποδοχής θυμάτων trafficking με κύριο σκοπό τη γενετήσια εκμετάλλευση και την εξαναγκαστική εργασία, και αφετέρου κόμβο ανάπτυξης μεταναστευτικών ροών (Σκυλά, 2020). Η παρούσα ανάλυση στοχεύει στην ανάδειξη του φαινομένου του trafficking, την ανάλυση των λόγων ύπαρξης του, και τέλος την παρουσίαση των τρόπων αντιμετώπισης του.
- Μορφές Εμπορίας Ανθρώπων στο Σύγχρονο Περιβάλλον
Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν συνδέσει τον όρο trafficking με την σεξουαλική εκμετάλλευση γυναικών και παιδιών προς χρηματικό όφελος του διακινητή. Ωστόσο, η εκμετάλλευση σαν φαινόμενο εμφανίζεται με ποικίλες μορφές (π.χ. σεξουαλική εκμετάλλευση, εργασιακή εκμετάλλευση και εμπόριο ανθρώπινων οργάνων) οι οποίες θα αναλυθούν παρακάτω.
Α. Σεξουαλική Εκμετάλλευση
Ως σεξουαλική εκμετάλλευση ορίζεται η οργανωμένη δράση κυκλώματος ατόμων εις βάρος των γυναικών, έχοντας ως σκοπό την αναγκαστική εργασία του σεξ με την χρήση δόλιων πρακτικών (εξαναγκασμός, απειλή, εκφοβισμός, κ.α.). Οι ψεύτικες υποσχέσεις για ένα καλύτερο μέλλον και ποιοτικότερες συνθήκες διαβίωσης και εργασίας. σε σύγκριση με τη κατάσταση που επικρατεί στη χώρα τους, οδηγεί αυτές τις γυναίκες στο να γίνουν σκλάβες του σεξ. Οι άνθρωποι πίσω από αυτές τις ψεύτικες υποσχέσεις συνήθως διαθέτουν ή συνεργάζονται με οίκους ανοχής. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα θύματα να εγκλωβίζονται, καθώς παρακρατούνται τα διαβατήρια τους παράνομα και εξαναγκάζονται να αναλάβουν την εργασία του σεξ για να τα λάβουν πίσω. Στην ουσία, μπορούν να αποκτήσουν την ελευθερία τους μόνο μέσω της πορνείας, αφού ξεπληρώσουν την τιμή αγοράς τους, τα έξοδα ταξιδιού, αλλά και την βίζα τους. Θύματα αυτής της κατάστασης είναι και τα παιδιά, τα οποία προωθούνται επίσης στο χώρο της πορνείας (αναγκαστική πορνεία, παιδική πορνογραφία) (Τσιπολίτη, 2017).
Β. Εργασιακή Εκμετάλλευση – Παιδική Εργασία
Η δουλεμπορία σχετίζεται με τη παράνομη διακίνηση ανθρώπων και τον εξαναγκασμό τους σε καταναγκαστική εργασία, με απώτερο σκοπό το κέρδος. Σε αυτήν την κατηγορία εντάσσεται η ακούσια υποτέλεια, η οικιακή εργασία και η παιδική εργασία. Πρόκειται για μια ανάλογη περίπτωση εκμετάλλευσης της δύσκολης θέσης των θυμάτων, με την χρήση φθηνών υποσχέσεων για μια καλύτερη ζωή. Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις στις οποίες οι γονείς αναγκάζονται να πουλήσουν τα παιδιά τους σε διακινητές, με σκοπό να εξοφλήσουν τα χρέη τους, ενώ παράλληλα εξαπατώνται σχετικά με τις προοπτικές κατάρτισης και καλύτερης διαβίωσης των παιδιών τους. Η εκμετάλλευση των παιδιών μπορεί, επίσης, να περιλαμβάνει την καταναγκαστική εργασία ή υπηρεσία, τη δουλεία ή πρακτικές παρόμοιες με τη δουλεία, την υποτέλεια, την αφαίρεση οργάνων, την παράνομη υιοθεσία, την εμπορία για την σύμβαση γάμου και την πρόσληψη ως παιδιά-στρατιώτες. Στο πλαίσιο αυτό, οι διακινητές αποσπούν μεγάλα οικονομικά πακέτα από τους μετανάστες για να τους μεταφέρουν στην χώρα υποδοχής στην οποία ενδιαφέρονται να εργαστούν (Τσιπολίτη, 2017).
Γ. Εμπόριο Οργάνων
Η εμπορία οργάνων αφορά είτε την υποχρεωτική αφαίρεση κάποιου οργανικού οργάνου του θύματος παρά τη θέληση του, είτε την εκούσια πώληση κάποιου οργάνου του με αντάλλαγμα κάποιο χρηματικό ποσό. Αποτελεί ένα σύνθετο έγκλημα, που πλήττει μεγάλο αριθμό κρατών παγκοσμίως, χωρίς να είναι γνωστή η πραγματική του έκταση λόγω έλλειψης διαθεσίμων στατιστικών στοιχείων που να αποτυπώνουν την τρέχουσα κατάσταση. Το κύκλωμα της εμπορίας οργάνων είναι αρκετά οργανωμένο, καθώς συμμετέχουν πολλοί δράστες (ο διαφημιστής, ο μεταφορέας, το ιατρικό προσωπικό, οι μεσάζοντες και οι αγοραστές). Πρόκειται για μια ιδιαίτερα κερδοφόρα μορφή εγκλήματος, καθώς, σε πολλές χώρες, οι λίστες αναμονής για τους ασθενείς που χρειάζονται μεταμόσχευση είναι πολύ μεγάλες (Τσιπολίτη, 2017).
2. Αίτια Εμφάνισης και Έξαρσης του Φαινομένου
Αποτελεί κοινό τόπο πως το trafficking είναι στην ουσία μια κατάσταση δουλείας. Σαν φαινόμενο, χρονολογείται αρκετά χρόνια πριν, συγκεκριμένα από τα αρχαία χρόνια, οπότε το δουλεμπόριο ήταν η νόρμα για την κοινωνία. Ωστόσο, στην σύγχρονη κοινωνία, η εμπορία ανθρώπων προέρχεται κατά βάση από τις κοινωνικοοικονομικές κρίσεις. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, θύματα αυτής της κατάστασης είναι κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά. Η έλλειψη δικαιωμάτων των γυναικών και η απουσία υποδομών που να εξασφαλίζουν ίσες ευκαιρίες εργασίας σε μια σειρά χωρών (π.χ. Πακιστάν, Αφγανιστάν, Ινδία), καθιστούν τις γυναίκες πιο ευάλωτες προς τα δίκτυα σωματεμπορίας (Κωνσταντίνου, 2010). Επιπλέον, σε περιόδους έντονων κρίσεων που χαρακτηρίζονται από κοινωνική και οικονομική αστάθεια, οι γυναίκες και τα παιδιά είναι στο στόχαστρο μορφών έμφυλης βίας.
Επιπρόσθετα, άλλο ένα αίτιο ύπαρξης και έξαρσης του φαινομένου είναι η αλλαγή στην παραδοσιακή μορφή της οικογένειας. Σε πολλές περιπτώσεις, οι γυναίκες αναλαμβάνουν μόνες τους την ανατροφή των παιδιών τους ή και όλων των μελών της οικογένειας. Η φτώχεια, σε συνδυασμό με την υποχρέωση τους να συντηρήσουν την οικογένειά τους, αυξάνει το μεταναστευτικό κύμα προς τη Δύση. Οι περισσότερες χώρες της Δύσης αποτελούν παράδεισο γι’ αυτές τις γυναίκες, καθώς οι πληροφορίες που λαμβάνουν προέρχονται κυρίως από περιοδικά μόδας και σκηνές του κινηματογράφου, χωρίς να γνωρίζουν ότι ουσιαστικά παρασύρονται στη παράνομη μετανάστευση με την ελπίδα για ένα καλύτερο μέλλον (Τσακλάγκανου, 2001). Η αποτυχία των κρατών να εγγυηθούν την προστασία των δικαιωμάτων στις γυναίκες οδηγεί στη οικονομική και σεξουαλική τους εκμετάλλευση διεθνώς.
Η ατομική και οικογενειακή φτώχεια συμβάλλει επίσης στην έξαρση του φαινομένου. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, η ανεπαρκής εξασφάλιση των απαραίτητων μέσων διαβίωσης οδηγεί τους οικογενειάρχες στην απόφαση να πουλήσουν τα παιδιά τους. Επιπρόσθετα, η φτώχεια δύναται να οδηγήσει γυναίκες ή εφήβους στη δική τους αυτόβουλη απόφαση παροχής σεξουαλικών υπηρεσιών ως μέσου επιβίωσης. Όλες οι προαναφερόμενες συνθήκες εντείνονται σε καταστάσεις πολιτικών κρίσεων και εμφυλίων κατά βάση πολέμων (Κωνσταντίνου, 2010), οπότε το φαινόμενο της μετανάστευσης, αν και σε γενικές γραμμές δεν ταυτίζεται πάντα με το trafficking, στη συγκεκριμένη περίπτωση συνδέεται άμεσα.
Τέλος, μια άλλη αιτία που συμβάλλει στη ένταση του φαινομένου είναι ο σεξοτουρισμός (γνωστό ως sex-tourism), που αναπτύχθηκε στη προσπάθεια εξάλειψης των προκαταλήψεων του σεξ. Ο όρος περιγράφει τη διεξαγωγή ταξιδιών με σκοπό το σεξ. Το φαινόμενο αυτό εντοπίζεται κυρίως σε υποανάπτυκτες και αναπτυσσόμενες χώρες (π.χ. Ταϊλάνδη, Σρι Λάνκα και Φιλιππίνες), στις οποίες ως επί το πλείστον ανήλικα κορίτσια εξαναγκάζονται στην παροχή σεξουαλικών υπηρεσιών. Στο πλαίσιο αυτό, τέτοιες χώρες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες εμφάνισης και δραστηριοποίησης οργανωμένων δικτύων trafficking (Κωνσταντίνου, 2010).
3. Αντιμετώπιση του φαινομένου και κοινωνική ένταξη θυμάτων
Εκτός από τη νομοθεσία και τις διεθνείς συμβάσεις που προσπαθούν να περιορίσουν το φαινόμενο του trafficking, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει μια προσπάθεια ένταξης και προστασίας των θυμάτων από τους κοινωνικούς -και όχι μόνο- θεσμούς του κράτους. Η ενεργοποίηση του πραγματικού κράτους πρόνοιας, σε συνδυασμό με την εφαρμογή διεθνών και ευρωπαϊκών οδηγιών/κατευθύνσεων, θα μπορέσει να συμβάλλει στο να διαμορφωθεί το μέλλον που τα θύματα ήλπιζαν ότι θα έχουν στις χώρες της Δύσης. Πέρα από τις δράσεις και την παρουσία οργανώσεων που συμβάλλουν δυναμικά στη στήριξη αυτών των θυμάτων, πρέπει να γίνουν αλλαγές ως προς τη νομοθεσία και να δημιουργηθούν θεσμοί και όργανα ικανά να βοηθήσουν αυτά τα άτομα (Χατζηαντωνίου, 2018).
Η επικοινωνία του φαινομένου του trafficking, ως μελανό σημείο των δημοκρατικών κοινωνιών, ίσως καταφέρει να εγείρει το ενδιαφέρον περισσότερων ανθρώπων για τη καταπολέμηση του. Στο πλαίσιο αυτό, η δημιουργία άριστα οργανωμένων δομών, οι οποίες θα παρέχουν συνεχή ψυχολογική στήριξη στα θύματα και θα τα προετοιμάζουν για την ομαλή ένταξη τους στο κοινωνικό σύνολο, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πρώτο βήμα καταπολέμησης σε εθνικό επίπεδο. Ωστόσο, εξίσου σημαντική είναι και η χάραξη μια κοινής ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής και η δράση οργανώσεων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, η οποία θα πρέπει να στηρίζεται από τις εθνικές κυβερνήσεις ως εταίρος και σύμμαχος (Χατζηαντωνίου, 2018). Η πραγματική αλλαγή της κατάστασης θα γίνει στην πράξη, και όχι μόνο με τη ψήφιση νόμων και διεθνών συμβάσεων.
Επίλογος
Στο σημείο αυτό, ίσως γίνεται σαφές ότι το trafficking ανθεί σε χώρες, οι οποίες αποτελούν πρόσφορο έδαφος δράσης των κυκλωμάτων, αλλά και σε χώρες που υπάρχουν άνθρωποι πρόθυμοι να αγοράσουν τα «προϊόντα τους». Αν η παγκόσμια κοινότητα συνειδητοποιήσει τη μελανή μορφή αυτού του εγκλήματος και τις επιπτώσεις που έχει στο παγκόσμιο κοινωνικό σύνολο, σίγουρα θα καταφέρει να δώσει λύση στο πρόβλημα. Πράγματι, φαινόμενα που περιλαμβάνουν την εκμετάλλευση παιδιών, γυναικών ή ανδρών, δε θα πρέπει να έχουν θέση σε καμία χώρα του 21ου αιώνα. Η προσπάθεια επαναπροσδιορισμού ενός συστήματος αξιών και η εφαρμογή μιας πολιτικής περιορισμού αυτών των δράσεων, ίσως να αποτελούν τον ιδανικό συνδυασμό για την πιθανή εξάλειψη του φαινομένου. Στο έργο αυτό, η συμβολή όλων θα θεωρηθεί σημαντική, η αποφασιστικότητα, όμως, του κράτους και των Ευρωπαϊκών και Διεθνών Θεσμών είναι αυτή που θα κριθεί καταλυτική.
Βιβλιογραφία
Κωνσταντίνου, Κ. (2010). Εμπορία Ανθρώπων (Trafficking) σαν Σύγχρονο Πρόβλημα [Πτυχιακή Εργασία]. Τ.Ε.Ι Μεσολογγίου. Retrieved from here.
Σκυλά, Ε.Ι. (2020). Η εμπορία ανθρώπων ως μορφή οργανωμένου εγκλήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση: η περίπτωση της Ελλάδας [Διπλωματική Εργασία]. Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών. Retrieved from here.
Τσακλαγκάνου, Γ. (2001). Η Διεθνική σωματεμπορία – Trafficking. Κέντρο Ερευνων για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι). Retrieved from here.
Τσιπολίτη, Α. (2017). Το Trafficking στην Ελλάδα [Πτυχιακή Εργασία]. Τ.Ε.Ι Μεσολογγίου. Retrieved from here.
Χατζηαντωνίου, Α. (2018). Η Εμπορία Ανθρώπων [Διπλωματική Εργασία] Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Retrieved from here.
Περαιτέρω βιβλιογραφία
Δρούγα, Κ. & Παπαδοπούλου, Θ. (2008). Οδηγός για Συμβούλους: «Trafficking-Παράνομη Διακίνηση και Εμπορία Γυναικών». Κέντρο Ερευνών για Θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι). Retrieved from here.
Μπαμπούνη, Ε. & Τζίμα, Κ. (2017). Trafficking: Η διερεύνηση του φαινομένου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη – Διαβάζοντας τα σημάδια [Πτυχιακή Εργασία]. Α.Τ.Ε.Ι Δυτικής Ελλάδας. Retrieved from here.
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
the SAFIA Blog 