Πηγή εικόνας: εδώ [©TJ Watt / Oscilloscope]

Της Ανθής Πανταζή, μέλους της Ομάδας «Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ζητημάτων»

Πρόλογος

Από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80 και με έντονη κλιμάκωση στη δεκαετία του ΄90, έχει ανοίξει η συζήτηση, τόσο κοινωνικά όσο και ακαδημαϊκά, για τον ορισμό της οικολογικής και περιβαλλοντικής τρομοκρατίας. Αυτές οι δύο έννοιες συγχέονται συχνά, με αποτέλεσμα τη λανθασμένη χρήση τους για την περιγραφή μιας κατάστασης που δεν αντιπροσωπεύεται από τον όρο αυτό.

Ο όρος “περιβαλλοντική τρομοκρατία” χρησιμοποιείται για να περιγράψει μία κατάσταση στην οποία κάποιος δρών χρησιμοποιεί το περιβάλλον και τους φυσικούς πόρους για να βλάψει τον εχθρό του και να δημιουργήσει στους ανθρώπους, συνήθως μιας συγκεκριμένης περιοχής, την αίσθηση του φόβου, ώστε να μπορεί να τους χειραγωγήσει. Τέτοιου είδους δράσεις έχουν ως αποτέλεσμα μαζικούς θανάτους και τραυματισμούς, καθώς και την καταστροφή του περιβάλλοντος (Alpas et al., 2011). Από την άλλη, ο όρος “οικολογική τρομοκρατία” χρησιμοποιείται για να περιγράψει ενέργειες που στοχεύουν στην παρακώλυση δράσεων που θεωρούνται καταστροφικές για το περιβάλλον, στο σαμποτάζ και στην καταστροφή περιουσιών, κυρίως σε αυτούς που ρυπαίνουν το περιβάλλον. Ενώ η περιβαλλοντική τρομοκρατία είναι πράγματι βίαιη και έχει κοστίσει ζωές ανθρώπων στην προσπάθεια επιβολής ορισμένων καταστάσεων, η στοχευμένη προσπάθεια των “οικολογικών τρομοκρατών” να καταστρέψουν δομές εταιρειών και επιχειρήσεων που εκμεταλλεύονται και καταστρέφουν το περιβάλλον, φαίνεται να δρα με ιδιαίτερη προσοχή και σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή. Πράγματι, γεννιούνται πολλά  ερωτηματικά για την ορθότητα αυτού του όρου και τον βαθμό που ανταποκρίνεται στην ουσία του, καθώς και την επανεξέταση του γενικότερου πλαισίου της τρομοκρατίας και την τιμωρία της. Ας δούμε, όμως, αρχικά πώς δημιουργήθηκε και εξελίχθηκε ο όρος αυτός, αλλά και τις απόψεις που υπάρχουν στον ακαδημαϊκό και όχι μόνο χώρο για το ζήτημα αυτό.

Ιστορική εξέλιξη του όρου

Ο όρος “οικολογική τρομοκρατία” γεννήθηκε στην Αμερική, ενώ στην Ευρώπη αναφέρονται στις ίδιες δράσεις ως “οικολογικός εξτρεμισμός”  ή “εξτρεμισμός για τα δικαιώματα των ζώων”. Η πρώτη αναφορά του όρου γίνεται σε μία ακρόαση στο Κογκρέσο, τον Ιούνιο του 1998, με τίτλο “Δράσεις Οικολογικής Τρομοκρατίας από Ριζοσπαστικούς Περιβαλλοντικούς Οργανισμούς”, στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του Ριζοσπαστικού Κινήματος για το περιβάλλον και τα δικαιώματα των ζώων (Radical Environmentalist and Animal Rights activism ή αλλιώς REAR activism). Στις ακροάσεις αυτές, η χρήση του όρου ήταν καθιερωμένη, ειδικά από το κόμμα των Συντηρητικών, αλλά στη συνέχεια και από τους Δημοκρατικούς (Hirsch-Hoefler & Mudde, 2014). Γενικότερα, υπήρχε μία προσπάθεια στοχευμένης νομοθεσίας για το κίνημα REAR και η ευκαιρία δόθηκε με το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου στους Δίδυμους Πύργους. Με την εξέλιξη αυτή, υιοθετείται το USA Patriot Act τον Οκτώβριο του 2001, ένας νόμος που διευρύνει το ερευνητικό πλαίσιο απέναντι σε ύποπτους τρομοκράτες και περιλαμβάνει τον επαναπροσδιορισμό της έννοιας της τρομοκρατίας περιλαμβάνοντας και καταστροφές σε ιδιόκτητες περιουσίες (Chen, 2021). Με την αλλαγή αυτή, δινόταν η δυνατότητα για σκληρότερες αποφάσεις και ετυμηγορίες σε ριζοσπαστικούς ακτιβιστές που συμμετείχαν σε κάποιον εμπρησμό ή βανδαλισμό. Οι ριζοσπαστικοί ακτιβιστές και οι σαμποτέρ γίνονταν σταδιακά “οικολογικοί τρομοκράτες”. Συγκεκριμένα, το FBI προσδιόρισε την οικολογική τρομοκρατία ως “τη χρήση ή την απειλή χρήσης βίας εγκληματικής φύσης ενάντια σε αθώα θύματα ή περιουσίες από μία περιβαλλοντικά κατευθυνόμενη για περιβαλλοντικούς-πολιτικούς λόγους ή απευθυνόμενη σε κάποιο κοινό πέραν του στόχου, με συμβολική φύση” (Jarboe, 2002). Στην ουσία, θεωρούσε πλέον τους “οικολογικούς τρομοκράτες” ως εγχώρια απειλή, και σε δημόσια ανακοίνωσή του ο υπεύθυνος για την εγχώρια τρομοκρατία χαρακτήρισε την “οικολογική τρομοκρατία” ως νούμερο 1 απειλή για την εγχώρια ασφάλεια. 

Παρόμοιες προσπάθειες υπήρξαν με την τροποποίηση διάφορων νομοθεσιών προς την ίδια κατεύθυνση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η τροποποίηση του “Νόμου για το Εγχείρημα Προστασίας των Ζώων” (AEPA), που μετατράπηκε σε “Νόμο Τρομοκρατικού Εγχειρήματος για τα Ζώα” (AETA) και υπογράφηκε από τον George W. Bush το 2006. Με τους νόμους αυτούς, αυξήθηκε και η ελάχιστη ποινή για οικονομικές καταστροφές από 3 σε 20 χρόνια, και η ποινή των έως και 5 ετών κάθειρξης σε περίπτωση πρόκλησης  λογικού φόβου για σωματική βλάβη ή και θάνατο σε κάποιο άτομο (Brown, 2019). Ειδικά η ραγδαία αύξηση της ποινής από 3 σε 20 χρόνια κάθειρξης ήταν και η πιο στοχευμένη, καθώς οι ομάδες αυτές δρούσαν με τέτοιου τύπου επιθέσεις. Για την ακρίβεια, υπολογίζεται πως οι ζημιές που επέφεραν τέτοιες ενέργειες σε ιδιωτικές εταιρείες και επιχειρήσεις ξεπερνούσαν μέχρι το 2015 τα 100 εκατομμύρια δολάρια (Gruenewald et al., 2015). Οι παραπάνω τροποποιήσεις επέφεραν μία αυξημένη τάση επίβλεψης, φυλάκισης και γενικότερου εκφοβισμού με στόχο τη γενικότερη καταπίεση των ριζοσπαστικών ακτιβιστών  που είναι γνωστές ως “Green Scare” (Pellow, 2014).

Το ακαδημαϊκό Debate 

Στην ακαδημαϊκή συζήτηση για την ορθότητα του όρου και τα κριτήρια που θα πρέπει να εξετάζονται για τη χρήση του, υπάρχουν αντιμαχόμενες φωνές. Η ορθή χρήση του όρου και η εύρεση της κατάλληλης έννοιας που θα αντιπροσωπεύει αυτούς τους εξτρεμιστές είναι υψίστης σημασίας, γιατί ο τρόπος έκφρασης επηρεάζει τον τρόπο σκέψης, και αυτό έχει πραγματικές συνέπειες. Το αν οι δράστες που προκαλούν υλικές καταστροφές με στόχο την περιβαλλοντική προστασία αποκληθούν τρομοκράτες ή σαμποτέρ, έχει άμεσο αποτέλεσμα στην ποινή τους και θα επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το υπόλοιπο της ζωής τους, οπότε και κρίνεται απαραίτητη η ορθή και αναλογική χρήση του όρου (Thomas & Weidman, 2013). 

Η μία πλευρά βλέπει τις διαφορές ανάμεσα σε αυτό που ονομάζουν “οικολογική τρομοκρατία” και στην απλή τρομοκρατία ως θεμελιώδεις (Thomas & Weidman, 2013). Οι ζημιές που έχουν προκληθεί από τέτοιου είδους ριζοσπαστικούς ακτιβιστές είναι αποκλειστικά υλικές και οικονομικές. Οι στόχοι είναι επιτηδευμένοι, και από τη στιγμή που υπάρχει ιδιαίτερη προσοχή για να μην υπάρξουν θύματα, αυτό και μόνο δείχνει έναν ιδιαίτερο σεβασμό προς την ανθρώπινη ζωή. Βάζοντας τους δράστες ενός εμπρησμού, βανδαλισμού και σαμποτάζ στην ίδια κατηγορία με εκείνους που σκοτώνουν ανθρώπους- και μάλιστα με πρόθεση- εξισώνεται η αξία της ανθρώπινης ζωής με την προστασία της περιουσίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ρεπουμπλικανός αντιπρόσωπος Greg Walden, που μετά από ένα χτύπημα σε γραφεία βιομηχανίας δασών συνέκρινε την εικόνα της υλικής καταστροφής που είχε δημιουργηθεί με την εικόνα του τρομοκρατικού χτυπήματος της 9/11, όπου οι νεκροί έφτασαν τους 2.977.

Η έλλειψη νομικής διαφοροποίησης τέτοιων πράξεων αποτελεί σφάλμα για μία δημοκρατία που αναγνωρίζει την ανθρώπινη ζωή ως το υπέρτατο δικαίωμα και αγαθό. Η πλευρά αυτή υποστηρίζει, λοιπόν, πως ο όρος τρομοκρατία είναι λανθασμένος και η χρήση του για την περιγραφή τέτοιων εξτρεμιστικών δράσεων αλλοιώνει ακόμη και την ίδια τη σημασία της έννοιας, ενώ προτείνει πως η γραμμή για τον προσδιορισμό της τρομοκρατίας θα έπρεπε να επεκταθεί στην απειλή και απώλεια της ανθρώπινης ζωής, και όχι στις γενικότερες υλικές φθορές. Όπως χαρακτηριστικά έχει ειπωθεί, “εάν όλα είναι τρομοκρατία τότε τίποτα δεν είναι” (Thomas & Weidman, 2013). 

Εάν τελικά ο όρος “τρομοκρατία” δεν είναι δόκιμος, τότε ποιος όρος αντιπροσωπεύει αυτές τις δράσεις; Ο όρος που προτείνουν αρκετοί ακαδημαϊκοί είναι το “οικολογικό σαμποτάζ” ή “βανδαλισμός” (Thomas & Weidman, 2013). Η αλόγιστη χρήση του όρου “οικολογική τρομοκρατία” από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά και από επαγγελματίες δημοσιογράφους που ο λόγος τους οφείλει να διακατέχεται από αντικειμενικότητα, επηρεάζει άμεσα την κοινή γνώμη. Παράλληλα, η χρήση του όρου δείχνει την προσπάθεια επιρροής στην κοινωνία για τη νομιμοποίησή του, χωρίς να εξετάζεται επιστημονικά η ορθότητά του, με σκοπό την υπονόμευση των αιτημάτων των ριζοσπαστικών ακτιβιστών, καθώς και την αποτροπή για συμπαράσταση σε αυτούς, αφού ο τίτλος αυτός τους θέτει εκτός των ηθικών ορίων (Sorenson, 2011).

Συγκρίνοντας τις δράσεις που διεξήχθησαν από τους “οικολογικούς τρομοκράτες” και άλλες εξτρεμιστικές ομάδες στις ΗΠΑ μεταξύ 2002-2018, το 80% των δολοφονιών που προήλθαν από εξτρεμιστικές δράσεις οφειλόταν σε κινήματα συνδεδεμένα με την αμερικανική δεξιά, το 17% σχετιζόταν με ισλαμιστικά κινήματα, και μόνο το 3% αποτελούνταν από αριστερά κινήματα στα οποία περιλαμβάνονται και τα οικολογικά (Brown, 2019). Ωστόσο, από τις δράσεις των οικολογικών σαμποτέρ δεν προέκυψε ποτέ κανένας νεκρός. Παρατηρείται, λοιπόν, μία δυσανάλογη αντιμετώπιση απέναντι στους οικολογικούς σαμποτέρ σε σχέση με άλλες εξτρεμιστικές ομάδες που δρουν πολύ πιο βίαια και, κυρίως, στοιχίζουν ανθρώπινες ζωές. 

Πέραν της χρήσης του αμφισβητούμενου αυτού όρου από δημοσιογράφους και πολιτικούς, υπάρχουν και άλλοι που επιδιώκουν τη χρήση του πολύ περισσότερο και έχουν συμβάλει μάλιστα στην καθιέρωσή του. Οι εξτρεμιστικές δράσεις των οικολογικών σαμποτέρ έχουν στοχεύσει κυρίως τη βιομηχανία υλοτομίας, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την αποψίλωση τεράστιων εκτάσεων των αμερικανικών δασών, την βιομηχανία γούνας και την βιοϊατρική βιομηχανία (Gruenewald et al., 2015). Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται σε αυτούς τους κλάδους, τόσο αυτές που έχουν πέσει θύματα οικονομικού σαμποτάζ και εξτρεμιστικών δράσεων, με την καταστροφή της περιουσίας τους να τους κοστίζει ακόμη και εκατομμύρια δολάρια, όσο και οι υπόλοιπες με το φόβο ότι αυτές θα είναι οι επόμενες, έχουν φροντίσει να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους. Σύμφωνα με έναν πρώην αναλυτή εγχώριας τρομοκρατίας, ισχυρά λόμπι έχουν καταφέρει να ασκήσουν πίεση στο U.S. Department of Justice ώστε να κυνηγήσουν τους εξτρεμιστές και να τους προσδώσουν τον όρο “οικολογικοί τρομοκράτες” (Brown, 2019). Τα ποσά που δόθηκαν στα λόμπι των ΗΠΑ για το 2010 μόνο είναι αστρονομικά: φαρμακευτικές εταιρείες ξόδεψαν περισσότερα από 135 εκατομμύρια δολάρια και διάφορες αγροτικές επιχειρήσεις έφτασαν τα 35 εκατομμύρια δολάρια (Sorenson, 2011). Η απόδοση του συγκεκριμένου όρου θα έχει ως αποτέλεσμα αυστηρότερες ποινές και μεγαλύτερο αντικίνητρο σε αυτές τις  ομάδες, με σκοπό την αποθάρρυνσή τους  από τη μελλοντική τέλεση αντίστοιχων πράξεων. Αυτό αποτελεί και την εξήγηση στη διαφορά της έμφασης που δόθηκε από την κυβέρνηση σε αυτές τις ομάδες, εν αντιθέσει με  ρατσιστικές και ακροδεξιές ομάδες, που είχαν μάλιστα πολύ πιο βίαια αποτελέσματα. Τα βιομηχανικά λόμπι ήταν, απ’ ό,τι φαίνεται, ο καταλυτικός παράγοντας που επέδρασε στη δημιουργία και τη δυσανάλογη επιθετικότητα του Green Scare (Brown, 2019). 

Από την άλλη, υπάρχει η άποψη ότι, για να οριστεί μία πράξη ως τρομοκρατική, δεν είναι ανάγκη να κοστίσει ή να απειλήσει ανθρώπινη ζωή και, όπως έχει ειπωθεί χαρακτηριστικά, “δε χρειάζεται να είσαι η Αλ Κάιντα για να είσαι τρομοκράτης” (Olson, 2017). Η απειλή χρήσης βίας και ο φόβος που σπέρνεται από τέτοιες πράξεις, θεωρούνται αρκετά για να χαρακτηριστούν αυτές ως τρομοκρατικές, και το γεγονός ότι δεν έχει υπάρξει κάποιο θύμα μέχρι στιγμής δεν είναι το κύριο σημείο στο οποίο θα πρέπει να σταθούμε. Αντίθετα, η στάση μας θα πρέπει να καθοριστεί από την αντίληψη πως ο φόβος και ο εκφοβισμός δεν έχουν θέση σε μία δημοκρατία. Οι άνθρωποι των οποίων οι ιδιοκτησίες καταστράφηκαν και άλλοι που βρίσκονται σε παρόμοιες θέσεις δηλώνουν τρομοκρατημένοι, καθώς, ειδικά στην εποχή που το Internet παρέχει πληθώρα προσωπικών πληροφοριών, μπορούν πολύ εύκολα να βρεθούν τα δεδομένα που χρειάζονται για μία αντίστοιχη επίθεση εναντίον τους. Η ηθική ανωτερότητα, μάλιστα, που νιώθουν πως έχουν οι συγκεκριμένοι δράστες, τους κάνει εξαιρετικά επικίνδυνους, καθώς δε διστάζουν να πάρουν το νόμο στα χέρια τους (Goldman, 2008).

Αντί επιλόγου

Πράγματι, ο ορισμός μιας έννοιας είναι καταλυτικός για τον τρόπο πρόσληψης της. Ο αμφισβητούμενης εγκυρότητας όρος της “οικολογικής τρομοκρατίας” οφείλει να διερευνηθεί επιστημονικά και νομικά πριν χρησιμοποιηθεί άμετρα και αλόγιστα από δημοσιογράφους και πολιτικούς. Η επιλογή του δόκιμου όρου σε αυτά τα πλαίσια είναι απαραίτητη για την κατανόηση της πραγματικότητας, αλλά και τη μη διαστρέβλωση των εννοιών. Αποτελεί πλήγμα στην ίδια τη δημοκρατία και τις αξίες της η εξομοίωση της απώλειας της ανθρώπινης ζωής με την καταστροφή της ιδιωτικής περιουσίας και του σαμποτάζ. Είναι εσφαλμένη η αντίληψη ότι οι ριζοσπαστικές περιβαλλοντικές ομάδες που διαπράττουν τέτοιες ενέργειες διαπράττουν το ίδιο έγκλημα με τρομοκρατικές ομάδες που στερούν- εν γνώσει τους- ανθρώπινες ζωές. Ο σεβασμός των πρώτων σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή και η επιμονή τους σε υλικές καταστροφές μεγάλων εταιρειών που εκμεταλλεύονται το περιβάλλον και διάφορα ζώα αποτελούν παράνομες ενέργειες που θα πρέπει να τιμωρηθούν, στο βαθμό όμως που τους αξίζει. Κανένα λόμπι δε θα έπρεπε να έχει την ισχύ να επηρεάσει τον ορισμό των παράνομων αυτών ενεργειών και σε καμία περίπτωση την πιθανή ποινή που θα αναλογεί στους δράστες. Μία τέτοια διαδικασία είναι βαθιά αντίθετη με τη δημοκρατία και τη δικαιοσύνη και θα πρέπει να υπάρξει αρκετή διαφάνεια και έλεγχος ώστε να αποφεύγονται τέτοιες ενέργειες.

Βιβλιογραφία

Alpas, H., Berkowicz, S. M. & Ermakova, I. (Eds.) (2011). Environmental security and ecoterrorism. NATO Advanced Research Workshop on Environmental Security and Library Genesis. Springer. Retrieved from here.

Brown, A. (2019). How a Movement That Never Killed Anyone Became the FBI’s No. 1 Domestic Terrorism Threat. The Intercept. Retrieved from here  [Accessed 28 March 2022].

Chen, J. (2021). USA Patriot Act. Investopedia. Retrieved from here [Accessed 27 March 2022].

Ecoterrorism. (n.d.). The Free Dictionary by Farlex. Retrieved from here [Accessed 27 03 2022].

Goldman, R. (2008). Environmentalists Classified as Terrorists, Get Stiff Sentences. ABC News. Retrieved from here [Accessed 28 March 2022].

Gruenewald, J., Allison-Gruenewald, K. & Klein, B. R. (2015). Assessing the Attractiveness and Vulnerability of Eco-Terrorism Targets: A Situational Crime Prevention Approach. Studies in Conflict and terrorism, 38(6), 433-455. DOI: 10.1080/1057610X.2015.1009798 [Accessed 29 03 2022].

Hirsch-Hoefler, S. & Mudde, C. (2014). Ecoterrorism: Terrorist Threat or Political Ploy?. Studies in Conflict and Terrorism, 37(7), 586-603. DOI: 10.1080/1057610X.2014.913121 [Accessed 24 03 2022].

Jarboe, J. F. (2002).  FBI — The Threat of Eco-Terrorism. Federal Bureau of Investigation. Retrieved from here [Accessed 29 March 2022].

Olson, J. (2017). Activist or terrorist? Negotiating discourses of eco-terror in If a Tree Falls.  Applied Environmental Education & Communication, 17(1), 57-66. DOI: 10.1080/1533015X.2017.1366879 [Accessed 27 03 2022].

Pellow, D. N. (2014). Green Scare: State Repression of Liberation Movements – Minnesota Scholarship.” In Pellow, D. N. (Ed.). Total Liberation: The Power and Promise of Animal Rights and the Radical Earth Movement. Minnesota Scholarship Online. Retrieved from here [Accessed 28 March 2022].

Sorenson, J. (2011). The Myth of Animal Rights Terrorism. The Brock Review 12(1), 69-99. DOI: 10.26522/br.v12i1.346 [Accessed 27 03 2022].

Thomas, S. D. & Weidman, L. M. (2013). Eco-terrorism or Eco-tage: An Argument for the Proper Frame. Interdisciplinary Studies in Literature and Environment, 20(4), 855-876. DOI: 10.1093/isle/ist086 [Accessed 28 03 2022].

logo_transparent

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.