Πηγή: https://www.newmoney.gr

Από την Δήμητρα Κιούση, μέλος της Ομάδας Συνεντεύξεων.

Παραχωρήθηκε συνέντευξη ως προς την ανωτέρω θεματική στις 6 Απριλίου 2022, με συνεντευξιαζόμενο τον κ. Γρηγόριο Τσάλτα, ομότιμο καθηγητή Διεθνούς Δικαίου και τέως Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου.

Μεταβαίνοντας στην ψηφιακή δεκαετία του 2030, ορισμένοι μελετητές καταδεικνύουν την ψηφιακή κυριαρχία των τεχνολογικών κολοσσών (Big Tech), ήτοι Microsoft, Apple κ.λ.π. επί των χωρών του Νότου, ως την πλέον σύγχρονη μορφή αποικιοκρατίας. Ποια είναι η απήχηση της ψηφιακής «υποδούλωσης» της Αφρικής κατά τα δυτικότροπα πρότυπα στην εφαρμογή της ενωσιακής ψηφιακής στρατηγικής, υπό το πρίσμα της Ψηφιακής Πυξίδας, για ένα βιώσιμο, ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα ψηφιακό μέλλον, και σε τι βαθμό θεωρείτε ότι τούτη η εργαλειοποίηση των αφρικανικών λαών και δη των παιδιών ως προϊόντα εντάσεως (φθηνής) εργασίας στον βιομηχανικό/τεχνολογικό κλάδο δύναται να επηρεάσει την εκπαίδευση και την κατάρτιση του αφρικανικού έθνους;

Αρχικά, μιας και αναφερθήκατε στην ψηφιακή κυριαρχία, υποδηλώνοντας την μορφή του νεο-αποικιοκρατισμού, το νεο-αποικιοκρατικό σύστημα δοκιμάστηκε θεωρητικώς την χρονική περίοδο 1960-1970. Τα αφρικανικά κράτη ήγειραν αντιδράσεις, παρά τις αλλεπάλληλες πιέσεις των ανεπτυγμένων χωρών του Βορρά. Οπότε, εάν μπορούσαμε να προσδιορίσουμε την έννοια της βοήθειας και όχι της επανεκμετάλλευσης, θα λέγαμε ότι τα αφρικανικά κράτη πρέπει να έχουν την δυνατότητα να αντιδρούν σε οποιοδήποτε εξωτερικό παράγοντα προσπαθήσει να τους επιβληθεί, καθώς και να ελέγχουν και να παρακολουθούν τα τεκταινόμενα αλλά και να αξιοποιούν τα θετικά στοιχεία των εκάστοτε καταστάσεων. Επομένως, πρώτιστο είναι να παρασχεθεί αμέριστη συνδρομή στην Αφρική, δίνοντας έμφαση στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής υπό αυτόν τον όρο, ώστε να αποκατασταθούν οι πολλές χαμένες δεκαετίες από τον 17ο αι. κι έπειτα. Σύμφωνα με μια εξαιρετική μελέτη του Jean-Marie Domenach, δημοσιευμένη από τον Ο.Η.Ε. στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και επιγραφόμενη ως «Αναπτυξιακή Βοήθεια: Ηθική Υποχρέωση», το εννοιολογικό περιεχόμενο του ορισμού της βοήθειας δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην καθαυτή χρηματική/τεχνολογική ενίσχυση για να αναπτυχθεί ένας λαός, αλλά θα πρέπει να εδράζεται στην έννοια της αποκατάστασης που αφορά στο παρελθόν, καθώς και στην υιοθέτηση πρακτικών πρόληψης της βίας κατά του φτωχού/ευάλωτου πληθυσμού. Εδώ αναφερόμαστε στην πιο φτωχή ήπειρο και δη στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής, που είναι και η πλέον φτωχή περιοχή μεταξύ άλλων της αφρικανικής ηπείρου, εξαιρώντας τα αραβικά κράτη του Βορρά. Συνεπώς, σε πρώτη φάση τούτα τα κράτη πρέπει να βοηθηθούν, αποκτώντας τα απαιτούμενα εχέγγυα, ήτοι κατάλληλα διαμορφωμένες υποδομές υποδοχής υψηλής τεχνολογίας, προλαμβάνοντας οιονδήποτε εξωτερικό παράγοντα επιβολής «αναγκαίας» τεχνογνωσίας/τεχνολογίας και συλλήβδην κάθε μορφή νεο-αποικιοκρατισμού. Όπως σωστά αναφερθήκατε πρωτύτερα, πρέπει να δοθεί έμφαση στον εργασιακό τομέα και κυρίως στο πεδίο της εκπαίδευσης και της κατάρτισης των εργαζόμενων παιδιών της αφρικανικής επικράτειας.

Υπό το πρίσμα του πολύκροτου ενωσιακού δικαϊκού πλαισίου περί ανθρωπίνων ψηφιακών δικαιωμάτων και της διασφάλισης τούτων από  ενδεχόμενες κυβερνοεπιθέσεις μέσω πολυκρατικών συμπράξεων, εκτιμάτε ότι μια πιθανή σύμπραξη Ε.Ε.-Αφρικής στον ψηφιακό τομέα θα παρείχε νομική προστασία ceteris paribus στο αφρικανικό έθνος και θα συνέβαλε στην επενδυτική ανασύσταση της αφρικανικής ηπείρου μέσω χρηματοδοτικών πακέτων στήριξης και κατασκευής υποδομών δικτύου 5G, υπολογιστικού νέφους (cloud), δημιουργώντας παράλληλα αξιόλογες θέσεις εργασίας με μετασχηματισμό της δημόσιας διοίκησης;

Σε κάθε περίπτωση, μια πιθανή σύμπραξη Ε.Ε.-Αφρικής κρίνεται αναγκαία τόσο για την Αφρική όσο και για την Ευρώπη. Δεδομένης της άκρατης κινεζικής επέλασης στην αφρικανική ήπειρο, η Ευρώπη δύναται να εξισορροπήσει και ενδεχομένως να αναχαιτίσει την «αδηφαγία» της Κίνας, διαμορφώνοντας υποδομές υψηλής τεχνολογίας, καθώς η παρουσία της τελευταίας χαρακτηρίζεται διθυραμβική από σκοπιά καινοτόμων υποδομών. Για την Αφρική, κρίνεται σαφώς πιο ωφέλιμη μια θεσμικού περιεχομένου συμφωνία, καθόσον η διείσδυση της Κίνας αφορά κατά κύριο λόγο διμερείς σχέσεις με κράτη της Υποσαχάριας Αφρικής, εξουδετερώνοντας το στοιχείο της βοήθειας στον τεχνολογικό κλάδο επί του συνόλου των αφρικανικών λαών της Υποσαχάριας Αφρικής. Επομένως, σε αυτή την περίπτωση, μια συμφωνία Ε.Ε.-Αφρικής χαρακτηρίζεται κάθε άλλο παρά ανεπιθύμητη.

Ευρέως αποδεκτή έχει καταστεί η εικόνα της Ελλάδας ήδη από την δεκαετία του 1930 στους αφρικανικούς κύκλους, και ιδιαίτερα στην Νότια Αφρική, λόγω των διαδοχικών κυμάτων των Ελλήνων μεταναστών για εργασία στα έγκατα της άφθονης από ορυκτά κοιτάσματα αφρικανικής γης. Η παρουσία της ελληνικής ομογένειας παραμένει αμείωτη μέχρι και σήμερα, καθώς η ελληνική γλώσσα και φιλοσοφία, ως λίκνα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, διδάσκονται στα ελληνικά σχολεία και πανεπιστήμια της Ν. Αφρικής. Πιστεύετε ότι η εδραίωση και η διάδοση του ελληνικού πολιτισμού στις νεότερες γενιές των Αφρικανών θα μεταβάλλει σταδιακά την συντηρητική τους νοοτροπία, εξουδετερώνοντας τα γενεσιουργά αίτια της εκπαιδευτικής τους υπανάπτυξης;

Η εικόνα της Ελλάδας στους λαούς της Υποσαχάριας Αφρικής είναι θετική, κάτι το οποίο έχω πολλάκις διαπιστώσει από τις συνεχείς μου επισκέψεις στην Αφρική. Οι Έλληνες γινόμαστε ενθουσιωδώς δεκτοί λόγω μιας ειδοποιού διαφοράς με τους υπόλοιπους λαούς του ανεπτυγμένου Βορρά, η οποία έγκειται στο μη αποικιοκρατικό παρελθόν με τους αφρικανικούς λαούς. Ειδικότερα, γίναμε περισσότερο αποδεκτοί με την ένταξή μας στην Ε.Ε., καθόσον αντιπροσωπεύουμε μεν μια χώρα χωρίς αποικιοκρατικό παρελθόν, αλλά είμαστε παράλληλα και Ευρωπαίοι πολίτες, κάτι το οποίο από πλευράς λοιπών ευρωπαϊκών κρατών θεωρείται ακατόρθωτο. Επομένως, η προσπάθεια διείσδυσης της χώρας μας σε επίπεδο συνεργασίας με τους εκεί αφρικανικούς λαούς είναι απολύτως δεδομένη και επικερδής και για τα δύο συμβαλλόμενα μέρη. Επί πολλά έτη, παρατηρείται κάτι αντίστοιχο και στους κόλπους της Εκκλησίας και δη της Ορθοδοξίας, η οποία δεν έχει αποικιοκρατικό παρελθόν, κάνοντάς την ευρέως αποδεκτή από τους αφρικανικούς λαούς σε αντίθεση με την Καθολική Εκκλησία, η οποία επιβαρύνεται με έντονο αποικιοκρατικό παρελθόν, καθώς αποτελούσε το δεξί χέρι των αποικιοκρατών, ειδικά μετά τον 17ο αιώνα, με ενεργή δραστηριοποίηση στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής. Η ελληνική γλώσσα και φιλοσοφία, όπως προείπατε, αποτελούν εχέγγυα του ελληνικού πολιτισμού και προσδίδουν θετικό πρόσημο όχι μόνο στην κουλτούρα της Υποσαχάριας Αφρικής, αλλά και ολόκληρης της υφηλίου, ενισχύοντας έτσι την δυνατότητα ανάπτυξης μιας εν γένει «σωστής» κουλτούρας, εδραζόμενης στις κλασσικές φιλοσοφικές δομές του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Εντούτοις, οι αφρικανικοί λαοί θα πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι να αναπτύξουν τη δική τους νοοτροπία, δεδομένου ότι κάτι τέτοιο είναι αρκετά δύσκολο να συμβεί λόγω του αποικιοκρατικού ιστορικού. Κατά τις δεκαετίες του ’60 και του ’70, οπότε η περίοδος της απο-αποικιοποίησης έφτασε στο απόγειό της, οι λαοί αυτοί συνειδητοποίησαν ότι είχαν απωλέσει την εθνική τους ταυτότητα. Δεν πρόκειται απλώς για την εδραίωση μιας μορφής αποικιοκρατίας επιδερμικού χαρακτήρα που στόχευε μόνο στην αλλαγή της νομικής και πολιτικής θεμελίωσης του αφρικανικού κράτους δικαίου, αλλά μιας μορφής ουσιαστικής αποικιοκρατίας με ισχυρή επιρροή στο μορφωτικό/εκπαιδευτικό, θρησκευτικό και πολιτιστικό σύστημα της αφρικανικής επικράτειας.

Στη σημερινή εποχή, η προστασία του περιβάλλοντος προέχει περισσότερο από ποτέ, ιδίως όσον αφορά τα επαπειλούμενα είδη χλωρίδας και πανίδας του απύθμενου αφρικανικού οικοσυστήματος. Η πλούσια βιοποικιλότητά του κινδυνεύει να αφανιστεί, εξαιτίας της ελλιπούς περιβαλλοντικής δικαιοσύνης. Συνεπώς, θεωρείτε ότι ο πυλώνας της περιβαλλοντικής παιδείας πρέπει να ενσωματωθεί στον κορμό της εκπαίδευσης των μαθητών/σπουδαστών, είτε μέσω μαθημάτων είτε μέσω διαδραστικών σεμιναρίων, ως αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής τους ζωής;

Η Αφρική αποτελεί την καρδιά της ανάπτυξης του περιβάλλοντος του πλανήτη μας, δεδομένης της ιδιόμορφης γεωμορφολογίας της, διακριτής σε δύο μέρη χάριν στον Ισημερινό αλλά και των ποικίλων νησιωτικών κρατών της, λ.χ. της Μαδαγασκάρης, που χαίρει άφθονης βιοποικιλότητας. Αυτές οι περιοχές «προστατεύονται» επαρκώς από τους εμπλεκομένους στην εκμετάλλευση της αφρικανικής γαίας, η οποία χαρακτηρίζεται αναμφιβόλως ως το παγκόσμιο ρεζερβουάρ φυσικών πόρων. Με τον χαρακτηρισμό «παγκόσμιο ρεζερβουάρ φυσικών πόρων» δεν νοείται ότι η Αφρική περιλαμβάνει τα πάντα από άποψη φυσικών πόρων, αλλά ότι τα αποθέματα αυτών είναι σχεδόν ανεξάντλητα, καθώς είναι περισσότερα από τα μισά που υπάρχουν απανταχού της γης. Μάλιστα, το 70-80% των φυσικών πόρων που «γεννιούνται» στην Αφρική θεωρείται δυσεύρετο έως σπάνιο να βρεθεί σε άλλη ήπειρο πλην της Αφρικής. Όσον αφορά στο σκέλος της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, δεν είμαι από τους θιασώτες αυτής της μορφής εκπαίδευσης, αλλά υποστηρίζω ενθέρμως τη μορφή της αναπτυξιακής εκπαίδευσης, θεωρώντας ότι η πρώτη αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της δεύτερης, καθώς την συμπεριλαμβάνει πλήρως . Ανατρέχοντας στις τελευταίες δεκαετίες μετά το ΄92, με την ομόφωνη παραδοχή της διεθνούς κοινότητας ότι το αναπτυξιακό φαινόμενο λογίζεται ως σφαιρικό, βασιζόμενο σε τρεις πυλώνες, ήτοι την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον, δεν μπορούμε αυτομάτως να αποσυνδέσουμε τον πυλώνα του περιβάλλοντος από την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης (sustainable development) ή της διαρκούς ανάπτυξης, σύμφωνα με τους Γάλλους. Επομένως, η περιβαλλοντική εκπαίδευση πρέπει να εντάσσεται απαρεγκλίτως στην αναπτυξιακή εκπαίδευση και να αντιμετωπίζεται επί ίσοις όροις με την κοινωνική πρόοδο και την οικονομική ανάπτυξη. Συνοπτικά, η αναφορά στο περιβάλλον αυτό καθαυτό δεν θα πρέπει να γίνεται  με μονολιθική, αλλά με πολύπλευρη προσέγγιση, αφού ενέχει πολυδιάστατη χροιά τόσο στο εννοιολογικό όσο και στο ουσιαστικό περιεχόμενό του, ιδίως στο αναπτυξιακό του σκέλος. Καλό θα ήταν, λοιπόν, οι νέοι Αφρικανοί να προσπαθούν να μεταβάλουν σταδιακά την φιλοσοφία τους ως προς την διαχείριση του περιβάλλοντος, αλλά δεν είναι διόλου εύκολο να πείσεις έναν λαό που βιώνει την πείνα και την ανέχεια σε κάθε του βήμα λαμβάνοντας υπόψη το άκρως χαμηλό και απογοητευτικό προσδόκιμο ζωής τους, που αγγίζει το 40ο έτος της ηλικίας τους. Σε κάθε περίπτωση, οι λαοί αυτοί πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι να διαμορφώσουν την δική τους νοοτροπία, ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν με τον δικό τους τρόπο τυχόν αναφυόμενες στο εσωτερικό της χώρας τους προκλήσεις. Σύμφωνα με τα γεγραφθέντα στο βιβλίο «Παγκόσμια Πρόκληση» του Jean-Jacques Servan-Schreiber, μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση το εξής: ότι ο συγγραφέας, αναφερόμενος στη δεκαετία ’70-80, από την εποχή της αποικιοκρατίας έως την απο-αποικιοποίηση των αφρικανικών κρατών και δη της περιοχής της Υποσαχάριας Αφρικής, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η λύση για όλα τα προβλήματα της Υποσαχάριας Αφρικής έγκειτο στην ψηφιακή τεχνολογία, δηλ. στους υπολογιστές και στο διαδίκτυο, κάτι πρωτόγνωρο για τα τότε δεδομένα, την χρονική περίοδο μάλιστα που είχε ξεσπάσει και η μάστιγα του AIDS, μετρώντας αναρίθμητους θανάτους.

Δεδομένων των διαρκώς μεταβαλλόμενων γεωπολιτικών και γεωοικονομικών συνθηκών εξαιτίας της ρωσικής εισβολής στα ουκρανικά εδάφη, παρατηρείται δραματική μείωση εισαγωγής σιτηρών στην Αφρική, καθώς κύριος εξαγωγέας σιτηρών της ηπείρου είναι η Ρωσία. Στον απόηχο του πολέμου, ποιες είναι οι επιπτώσεις της επακόλουθης επισιτιστικής κρίσης στον «πεινασμένο» αφρικανικό λαό αλλά και στο ενωσιακό κεκτημένο; Νοείται εφικτό να αναθεωρηθεί η κοινή αγροτική πολιτική στον ευρωπαϊκό πυρήνα μέσω ενδεχόμενης σύμπραξης Ε.Ε.-Αφρικανικής Ένωσης;

Θα σας παραπέμψω στις πρόσφατες δηλώσεις του κ. Μακρόν περί παγκόσμιου λιμού, υπαινίσσοντας το εκτόπισμα του φαινομένου αυτού στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής, καθώς είναι η μοναδική περιοχή που δεν δύναται να αντιμετωπίσει τις σημερινές προκλήσεις σε επίπεδο γενικότερης έλλειψης τροφών κι όχι αποκλειστικά σε επίπεδο έλλειψης σιτηρών. Αν επισκεφθείτε τα κράτη που εσωκλείονται στην περιοχή της Υποσαχάριας Αφρικής, θα δείτε τον τρόπο σίτισης των λαών αυτών και θα αντιληφθείτε ότι η πρώτη περιφέρεια που θα πληγεί αβάσταχτα από τον πόλεμο στην Ουκρανία και την επικείμενη επισιτιστική κρίση, όντας ανήμπορη να το αντιμετωπίσει, είναι αν μη τι άλλο η Υποσαχάρια Αφρική. Τώρα, σε επίπεδο κοινής αγροτικής πολιτικής της Ένωσης, οφείλουμε να δούμε τα πράγματα διαφορετικά. Ο ενεργειακός σχεδιασμός είναι διαφορετικός, λαμβανομένων υπόψη των τρεχουσών συνθηκών σε επίπεδο παραγωγής. Οπότε, κρίνεται άκρως αναγκαίο να αναθεωρηθεί η κοινή αγροτική πολιτική της Ένωσης στον τομέα της αγροτικής ανάπτυξης.

Εν μέσω της δυσθεώρητης ενεργειακής ακρίβειας, η Δύση «αντεπιτίθεται» στην Κίνα με την αναπτυξιακή πρωτοβουλία Global Gateway, προβλέποντας μια σειρά επενδυτικών έργων στην αφρικανική επικράτεια, που αποσκοπούν μεν στην ενεργειακή απεξάρτηση της Ε.Ε. από τη Ρωσία μέσω χρήσης Α.Π.Ε. αλλά και στην ταχεία ανάπτυξη της Αφρικής, δεδομένου ότι αποτελεί παγκόσμια πηγή ορυκτών πρώτων υλών. Εκτιμάται ότι η Αφρική θα καταστεί  ο κατεξοχήν πόλος έλξης πράσινου υδρογόνου στην Δύση μέσω διάχυσης της δυτικότροπης τεχνογνωσίας. Ποιο είναι το αντίκρισμα αυτού του εγχειρήματος για την Αφρική και ποιος ο αντίκτυπος στην Κίνα και σε λοιπά κράτη με βλέψεις στην Αφρική, λ.χ. Τουρκία;

Είναι γεγονός ότι η ρωσική επίθεση κατά του ανεξάρτητου κράτους της Ουκρανίας συνιστά παραβίαση του διεθνούς δικαίου, δημιουργώντας τεράστιο πρόβλημα στον Βορρά της Ε.Ε. λόγω της έντονης εξάρτησής του από το φυσικό αέριο της Ρωσίας. Έτσι, η Ε.Ε. αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να αναθεωρήσει άμεσα την ενεργειακή της πολιτική, προκειμένου να αντεπεξέλθει σ’ αυτή την πρόκληση ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Η Ε.Ε., έχοντας επενδύσει στην ανάπτυξη της τεχνολογίας των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και κυρίως της αιολικής και της ηλιακής ενέργειας, έκρινε ότι αυτές οι δύο ενεργειακές πηγές δεν ήταν τόσο σημαντικές σε επίπεδο παραγωγής, ώστε να αντικαταστήσουν το ρωσικό φυσικό αέριο. Επανειλημμένως, είχε ειπωθεί στο παρελθόν ότι η περιοχή που βρίσκεται εγγύς της Ευρώπης αλλά όχι εντός τούτης και δύναται να παράγει ηλιακή ενέργεια είναι η περιοχή της Αφρικής, λόγω της ερήμου Σαχάρα. Δεδομένης της τρέχουσας κατάστασης, η Ευρώπη πλέον εξετάζει αυτή την προοπτική μεταφοράς ηλιακής ενέργειας από την έρημο Σαχάρα στο εσωτερικό της. Εάν δρομολογηθεί μακροπρόθεσμα το παραπάνω σενάριο, η Ε.Ε. πρέπει να λάβει υπόψη της τις κινήσεις της Κίνας, καθώς και λοιπών κρατών με «επεκτατικές» βλέψεις στην Αφρική, στα οποία συγκαταλέγεται η Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία έχει εκδηλώσει έντονο στρατηγικής σημασίας ενδιαφέρον για την περιοχή της Ανατολικής Αφρικής, όπως και για το σύνολο των αραβικών κρατών. Συνεπώς, μια αναθεωρημένη ενεργειακή πολιτική εκ πλευράς Ε.Ε. θα απέδιδε τα μέγιστα στο σύνολό της. Έτσι, η Ρωσία, έχοντας χάσει έναν από τους σημαντικότερους καταναλωτές της στο ενεργειακό πεδίο, θα δεχθεί ανεπανόρθωτο οικονομικής φύσεως πλήγμα. Επιλογικά, θεωρώ ότι οι επενδύσεις στις Α.Π.Ε. στην αφρικανική ήπειρο είναι απολύτως αναγκαίες, καθώς πρωτίστως τα κράτη της Αφρικής θα ευεργετηθούν, έχοντας αποκτήσει πλήρη επίγνωση της κατάστασης των φυσικών πόρων του υπεδάφους τους που δύνανται να αξιοποιηθούν σε μορφές πράσινης ενέργειας. Σε κάθε περίπτωση, η Ε.Ε. διαδραματίζει πολύπλευρο ρόλο στην αφρικανική επικράτεια, καθώς οφείλει να παράσχει βασική εκπαίδευση στους αφρικανικούς λαούς ως προς την παραγωγική διαδικασία, αποτρέποντας εν μέρει την διάχυση της επιφανειακής τεχνογνωσίας εκ πλευράς της στην Αφρική, ώστε το αφρικανικό έθνος να μπορέσει σταδιακά να στηριχτεί στα πόδια του χωρίς να εξαρτάται από κανέναν. Όπως καθίσταται αντιληπτό, μια ενδεχόμενη σύμπραξη Ε.Ε.-Αφρικής κρίνεται απαραίτητη, καθώς σε πρώτο βαθμό θα έχει θεσμικό χαρακτήρα και σε δεύτερο βαθμό θα συνδράμει στην ανάπτυξη της τελευταίας ως προς το ενεργειακό πεδίο, με την αξιοποίηση του απύθμενου ορυκτού της πλούτου σε καθαρές πηγές ενέργειας. Αυτομάτως, το οξύμωρο σχήμα της φτωχότερης ηπείρου του πλανήτη με τον περισσότερο φυσικό ορυκτό πλούτο (διαμάντια κτλ) δύναται να καταρριφθεί μακροπρόθεσμα.

***

Τελικώς, ευχαριστώ θερμά τον κύριο Καθηγητή για την επίκαιρη συνέντευξη που μου παραχώρησε, τιμώντας με ιδιαίτερα με τη διαφωτιστική παρουσία του και τις εξαιρετικά κατατοπιστικές του απαντήσεις.