Πηγή εικόνας: εδώ 

Της Κλειούς Αλεξανδρίδη, μέλους της Ομάδας Αρθρογραφίας

Ο ψηφιακός χώρος της Ρωσίας αποτελεί ένα από τα ελάχιστα παραδείγματα περιπτώσεων, όπου κυριαρχούν σχεδόν απόλυτα η αυτάρκεια και αυτονομία από τον Δυτικό διαδικτυακό ομόλογό του. Τα ρωσικά ψηφιακά οικοσυστήματα είναι πλήρως ολοκληρωμένα, δίχως την επικουρικότητα της Δύσης, όπως συμβαίνει συχνά στις χώρες της ΕΕ, οι οποίες είναι σε μεγάλο βαθμό εξαρτώμενες από τις τεχνολογικές εξελίξεις των ΗΠΑ. Το ρωσόφωνο τμήμα του διαδικτύου, γνωστό με την ονομασία RuNet, προσφέρει στους κατοίκους της Ρωσίας τοπικές εναλλακτικές για τις αντίστοιχες υπηρεσίες που προσφέρονται από την Silicon Valley, με χαρακτηριστικά παραδείγματα το Yandex, τη δημοφιλέστερη μηχανή αναζήτησης της Ρωσίας, και το VKontakte, το ρωσικό “Facebook”. 

Η μοναδικότητα του ρωσικού ψηφιακού χώρου

Η αυτονόμηση του ρωσικού τομέα πληροφοριών ανάγεται στην εποχή της Σοβιετικής Ένωσης. Παρά το γεγονός ότι ο Ψυχρός Πόλεμος δυσχέραινε τη δυνατότητα ραγδαίας ανάπτυξης στον τομέα της πληροφορικής, λόγω του συστήματος διακυβέρνησης, σημαντικές εξελίξεις διαδραματίστηκαν τη δεκαετία του 1970 όσον αφορά την κατασκευή υπολογιστών, αλλά και τη δημιουργία σοβιετικής επέκτασης του διαδικτύου (.su), με πρόσβαση στο δίκτυο Unix. Παρά τη δημόσια άποψη του Στάλιν περί της Δυτικής πληροφορικής ως «αστικής ψευδοεπιστήμης», στο παρασκήνιο η Κιμπερνέτικα (πληροφορική), αναπτυσσόταν με μεγάλη μυστικότητα κυρίως από πολιτικούς κρατούμενους. Ο θάνατος του Στάλιν επέτρεψε τη ραγδαία εξέλιξη του ψηφιακού τομέα, με αποκορύφωμα τη δημιουργία του πρώτου ρωσικού δικτύου με σύνδεση σε παγκόσμια κλίμακα, ονομαζόμενο Demos κι αργότερα Relcom, στο οποίο, ωστόσο, είχαν πρόσβαση ελάχιστα άτομα ακόμα. Το δίκτυο Relcom αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία διαφόρων αποκλειστικά ρωσικών υπηρεσιών, όπως η μηχανή αναζήτησης Yandex, λόγω της απομόνωσης που βίωνε η μετα-σοβιετική Ρωσία από τον Δυτικό ψηφιακό χώρο. Η μακρά ιστορία εξονυχιστικού ελέγχου των πληροφοριών από τα καθεστώτα, η κακή καλωδιακή συνδεσιμότητα μεταξύ ΗΠΑ-Ευρώπης, αλλά κι οι ίδιες οι ενδογενείς οικονομικές αδυναμίες της Ρωσίας και το νεογνό ακόμη ψηφιακό της σύστημα, απωθούσαν τους Δυτικούς επενδυτές. 

Έτσι, στα τέλη του 1990, η Ρωσία αναγκάστηκε να προβεί σε μια σειρά από τοπικές πρωτοβουλίες, όσον αφορά την Κυμπερνέτικα: κατασκευάζονται τοπικές εταιρείες παροχής υπηρεσιών Ίντερνετ, δημοτικά ενδοδίκτυα (intranet) και δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ψηφιακή διαπαιδαγώγηση των πολιτών. Το τελευταίο δημιούργησε ιδιαίτερα πρόσφορο έδαφος για την εξέλιξη της πρακτικής της ηλεκτρονικής υποκλοπής (hacking) μεταξύ των Ρώσων πολιτών, οι οποίοι ήταν περισσότερο εξοικειωμένοι με τις τεχνικές πτυχές του διαδικτύου, σε αντίθεση με τη Δύση. Αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία ορισμένων επικερδών ομάδων hacking, όπως το Russian Business Network, στο οποίο αποδίδεται κι η ανάμειξη στις εκλογές των ΗΠΑ το 2016. Μετά τα σκάνδαλα που αποκαλύφθηκαν από τον αμερικανό τεχνικό Έντουαρντ Σνόουντεν, σχετικά με τις υποκλοπές στις οποίες προέβη το Αμερικανικό NSA, η θέση της Ρωσίας στη διαχείριση του παγκόσμιου ιστού αναδείχθηκε σημαντικά. Πλέον, έχει τη δυνατότητα να επιβάλλει την εσωτερική της νομοθεσία στους κολοσσούς των ΗΠΑ, όπως το Twitter και το Facebook, αναγκάζοντάς τους να εγκαθιστούν διακομιστές κοντά στη Μόσχα, ενώ το δίκτυο LinkedIn είναι αποκλεισμένο από τη χώρα, καθώς δε συνάδει με τη ρωσική νομοθεσία. 

Η χρήση των ψηφιακών συστημάτων στην περίπτωση της Ουκρανίας

Το Κρεμλίνο έχει προσπαθήσει πολλαπλώς να χρησιμοποιήσει τη μοναδική διαδικτυακή του ταυτότητα για να χειραγωγήσει τα τεκταινόμενα μεταξύ Μόσχας και Κιέβου.  Ήδη από το 2014, η Ρωσία είχε κατορθώσει να αποκόψει την Κριμαία από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης και να εξαρτήσει την ενημέρωσή της από αποκλειστικά φιλορωσικές πηγές πληροφοριών, γεγονός που διευκόλυνε σημαντικά τις ρωσικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή. Το 2017, η κυβέρνηση της Ουκρανίας απαγόρευσε τη χρήση ρωσικών μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο έδαφός της, όπως το VKontakte, καθώς και τη ρωσική  μηχανή αναζήτησης Yandex, με την κατηγορία της υποκλοπής δεδομένων υψίστης σημασίας από τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες.

Η πρόσφατη στρατιωτική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία ανέσυρε στην επιφάνεια το ζήτημα του “διαδικτυακού” πολέμου που διεξάγει η Μόσχα, παράλληλα με τον συμβατικό. Εν προκειμένω, η δυνατότητα αυτονομίας του ρωσικού διαδικτύου από τον παγκόσμιο ιστό εργαλειοποιείται για να ενισχύσει το ρωσικό αφήγημα περί νόμιμης και δίκαιης στρατιωτικής εισβολής στο εσωτερικό της Ρωσίας. Στο πλαίσιο αυτό, διαλύθηκε ο μοναδικός φιλελεύθερος ραδιοφωνικός σταθμός της χώρας, ονόματι Ηχώ της Μόσχας, κι αποσύρθηκε ο μεγάλος, συχνά αντιπολιτευτικός, τηλεοπτικός σταθμός Dozhd από τον αέρα. 

Στον τομέα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, κυριαρχεί μια εκστρατεία λογοκρισίας δίχως προηγούμενο: το Twitter και το Facebook είναι επισήμως αποκλεισμένα από τη χώρα, ενώ εξετάζεται κι ο αποκλεισμός στην πρόσβαση στο YouTube. Ανησυχία προκαλεί το νομοσχέδιο Πούτιν περί δεκαπενταετούς φυλάκισης σε περίπτωση διάδοσης ψευδών ειδήσεων για τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις, χωρίς, ωστόσο, να διευκρινίζεται επακριβώς το περιεχόμενο που καθίσταται ως ψευδής είδηση. Ως αποτέλεσμα των περιστάσεων, αρκετοί Ρώσοι στρέφονται σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης για να αποφύγουν τις ανωτέρω συνέπειες: σύμφωνα με τα NPR news, η ζήτηση για VPN (ιδιωτικά δίκτυα απόκρυψης τοποθεσίας και απόκτησης πρόσβασης σε αποκλεισμένους ιστοτόπους) αυξήθηκε κατά 2.000% την Κυριακή 13 Μαρτίου, μια ημέρα προτού το Instagram αποκλειστεί από τη χώρα.  

Καθίσταται, συνεπώς, φανερό πως η ανεξαρτησία του ρωσικού ψηφιακού χώρου από τον παγκόσμιο ιστό, και ιδίως από τα δυτικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, επιτρέπει την εργαλειοποίησή του ως μοχλό επίτευξης πολιτικών στόχων, όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και σε χώρες-στόχους των βλέψεων του Κρεμλίνου. Στην περίπτωση της Ουκρανίας, η άμεση νίκη του ρωσικού αφηγήματος στο εσωτερικό της Ρωσίας αποτελεί επίτευγμα-κλειδί για την επιτυχημένη έκβαση της στρατιωτικής επέμβασης. Ωστόσο, το Κίεβο καταφέρνει να διαδίδει τη δική του πλευρά στον υπόλοιπο κόσμο, χρησιμοποιώντας επιτυχημένα τα μέσα δικτύωσης που η Μόσχα αποφεύγει, αλλά κι αδυνατεί να ελέγξει. Το διακύβευμα, εν προκειμένω, αφορά την εσωτερική ακεραιότητα των ρωσικών θέσεων, γεγονός που επηρεάζει άμεσα το ηθικό τόσο του ρωσικού λαού, όσο και το μέρος αυτού που αποτελεί τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις. 

Πηγές

Λιαρόπουλος, Α. Ν. (2020). Ρωσικές Πληροφοριακές Επιχειρήσεις: Κυριαρχώντας στο Πληροφοριακό Περιβάλλον. Ναυτική Επιθεώρηση, 612(180), 68-81. Retrieved from here.

Garner, I. (2022). Russia’s Propaganda Machine Is Faltering Over Ukraine. Foreign Policy. Retrieved from here.

Limonier, K. (2022). Ρωσικό Διαδίκτυο: μια εξαίρεση με μακρά ιστορία. Le Monde diplomatique – Ελληνική έκδοση. Retrieved from here.

logo_transparent

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.