Πηγή εικόνας: εδώ (Kathimerini.gr)

Της Αλίκης Παπαγρηγορίου, μέλους της Ομάδας Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ζητημάτων

Πρόλογος

Η ταχεία ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, μέσω της διάθεσης αλγορίθμων και δεδομένων, τα οποία μπορεί να είναι έτοιμα ή συλλεγμένα μέσω αισθητήρων, είναι ορατή σε όλο το φάσμα  της ζωής των ανθρώπων. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει ορίσει την τεχνητή νοημοσύνη ως την «ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα». Οι μηχανές, δηλαδή, έχουν τη δυνατότητα να αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους και λειτουργούν για να πετύχουν συγκεκριμένους στόχους. Στο πλαίσιο αυτό, η παρούσα ανάλυση έχει ως σκοπό την ανάδειξη θετικών πτυχών της τεχνητής νοημοσύνης στην καθημερινότητα των ανθρώπων, αλλά και τους προβληματισμούς που εγείρονται, όσον αφορά την προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Θετικές πτυχές τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή των ανθρώπων

Η διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή του ανθρώπου έχει συμβάλλει δραστικά στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής του, όσον αφορά πτυχές της καθημερινότητας, αλλά και την υγεία του. Ειδικότερα, στον κλάδο της χειρουργικής και της διαγνωστικής ιατρικής, η τεχνητή νοημοσύνη έχει λειτουργήσει πολύ βοηθητικά. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ρομποτικά υποβοηθούμενης χειρουργικής αποτελεί το σύστημα Da Vinci, το οποίο εγκρίθηκε από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων και Υλικών (FDA), το 2000. Πρόκειται για ένα σύστημα το οποίο χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο για εγχειρήσεις στην περιοχή της κοιλιάς και βοηθάει τόσο τον ασθενή, όσο και τον γιατρό, προκειμένου να γίνει αποτελεσματικά η επέμβαση. Αναλυτικότερα, ο γιατρός χειρίζεται το σύστημα Da Vinci, το οποίο προσφέρει μεγάλη ευελιξία κινήσεων και ευκρίνεια, ενώ παράλληλα είναι δυνατή η πρόσβαση σε σημεία της κοιλιάς που παλαιότερα θεωρούνταν απρόσιτα. Επιπλέον, το γεγονός ότι με το σύστημα Da Vinci οι τομές που γίνονται είναι λίγων χιλιοστών, για να εισχωρούν στην κοιλιά η κάμερα και τα εργαλεία, έχει σημαντικά οφέλη για τον ασθενή, καθώς αποφεύγει τυχόν λοιμώξεις, μετεγχειρητικούς πόνους και την αργή ανάρρωση που θα είχε στην περίπτωση της ανοικτής χειρουργικής (Κωνσταντινίδης, 2021).

Παράλληλα, η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης είναι ιδιαίτερα σημαντική στον τομέα της διάγνωσης, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον υπερυπολογιστή  «Watson», της εταιρείας IBM. Συγκεκριμένα, ο «Watson» έχει εκπαιδευτεί στη βιοχημεία και μπορεί να εξετάζει το γενετικό προφίλ ασθενών, να το αναλύει με βάση τη διαθέσιμη ιατρική βιβλιογραφία και να παρέχει εξατομικευμένες και ακριβείς θεραπευτικές μεθόδους (Βενίου, 2016). Το σύστημα Watson «εντοπίζει τις μεταλλάξεις, ανατρέχει στη ιατρική βιβλιογραφία, αναπτύσσει μια υπόθεση σχετικά με το πώς αυτές προκαλούν καρκίνο και καταλήγει σε μια λίστα φαρμάκων που πιθανόν να χρησιμοποιηθούν στη θεραπεία του ασθενούς», λειτουργώντας βοηθητικά στον γιατρό, ο οποίος θα πάρει την τελική απόφαση (Zimmer, 2014).

Εκτός από  τον τομέα της υγείας, όπου συνεισφέρει στην αποτελεσματική διάγνωση και αντιμετώπιση σοβαρών παθήσεων, η τεχνητή νοημοσύνη παράλληλα βελτιώνει την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων στην καθημερινότητά τους με ποικίλους τρόπους. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η μετάβαση στα αυτόνομα αυτοκίνητα, καθώς ήδη γίνονται τα πρώτα βήματα προς αυτή τη κατεύθυνση (Κρασαδάκης, 2018). Βασικός άξονας αυτής της μετάβασης είναι η μείωση των τροχαίων ατυχημάτων και η βελτίωση της οδικής ασφάλειας. Κάτι τέτοιο μπορεί να επιτευχθεί μέσω του προηγμένου εξοπλισμού που διαθέτει το αυτόνομο αυτοκίνητο, όπως αισθητήρες, ενσωματωμένες κάμερες, συστήματα GPS υψηλής ευκρίνειας, ραντάρ μικρής εμβέλειας και δορυφορικούς δέκτες. Επιπλέον, το αυτόνομο αυτοκίνητο φαίνεται πως λειτουργεί προς όφελος των ηλικιωμένων και των ατόμων με κινητικές δυσκολίες, καθώς τους προσφέρεται ένα μέσο το οποίο καθιστά ευκολότερες τις μετακινήσεις τους και κατά συνέπεια αυξάνει την κινητικότητά τους.

Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στο περιβάλλον μέσω του προγράμματος της «έξυπνης πόλης». Ως έξυπνη πόλη μπορεί να χαρακτηριστεί μια πόλη η οποία, μέσω ενός δικτύου διασυνδεδεμένων συσκευών και νέων υποδομών, συλλέγουν και ανταλλάσσουν δεδομένα παρακολούθησης του περιβάλλοντος στο οποίο βρίσκονται. Η Βαρκελώνη αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα επιτυχούς εφαρμογής του συστήματος της έξυπνης πόλης, καθώς έχει καταφέρει την εξισορρόπηση ανάμεσα στη διαφύλαξη της ιδιωτικότητας των πολιτών και στη προστασία του αστικού περιβάλλοντος. Αναλυτικότερα, η έξυπνη πόλη της Βαρκελώνης στηρίζεται σε μια πλατφόρμα συλλογής δεδομένων ανοιχτού κώδικα που τα καθιστά διαθέσιμα τόσο για τους πολίτες, όσο και για τις ιδιωτικές εταιρείες που παρέχουν τις τεχνολογικές υποδομές. Επίσης, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο δήμος αποφασίζει μαζί με τους πολίτες «τις παραμέτρους της κατάλληλης πρόσβασης που τηρούν την ιδιωτικότητα και συνεπώς διατηρούν την τελική συλλογική πρόσβαση στα δεδομένα της πόλης» (Begault & Khazrik, 2019). Έτσι λοιπόν, η Βαρκελώνη διαθέτει αισθητήρες στους κάδους απορριμμάτων, οι οποίοι παρακολουθούν τα επίπεδα αποβλήτων και καθαρίζονται όταν γεμίσουν, βελτιώνοντας με αυτόν τον τρόπο τη διαδικασία συλλογής αποβλήτων. Ακόμη, οι αισθητήρες ελέγχουν την υγρασία του εδάφους για να καθορίσουν την ποσότητα νερού που χρειάζεται για την άρδευση των πάρκων. Επιπλέον, μέσω μιας ειδικής εφαρμογής, οι οδηγοί μπορούν να εντοπίσουν την πλησιέστερη θέση στάθμευσης μειώνοντας την κυκλοφοριακή συμφόρηση και τις εκπομπές ρύπων, ενώ παράλληλα η δωρεάν παροχή Ίντερνετ σε όλη την πόλη, αλλά και η προώθηση της χρήσης ηλεκτρικών αυτοκινήτων και μοτοσικλετών, καθιστά την Βαρκελώνη μια πόλη η οποία σέβεται τόσο το περιβάλλον, όσο και τους πολίτες της (Scott, 2014).

Προβληματισμοί για παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων από την κακή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης

Αναμφίβολα, η αλματώδης πρόοδος της τεχνητής νοημοσύνης έχει προσφέρει σημαντικά οφέλη σε πολλά επίπεδα. Ωστόσο, ο σχεδιασμός και οι βάσεις δεδομένων που διαθέτουν οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης, ανάλογα με την χρήση τους, μπορεί να οδηγήσουν σε επισφαλή αποτελέσματα που πλήττουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και τη δημοκρατία.

Ειδικότερα, η τεχνητή νοημοσύνη έχει κατηγορηθεί για αναπαραγωγή περιεχομένου που αντιστοιχεί αποκλειστικά στα ενδιαφέροντα του χρήστη, όπως αυτά έχουν καταγραφεί από την προγενέστερη διαδικτυακή του συμπεριφορά. Με τον τρόπο αυτό, πολλοί ιστότοποι μπορεί να απομονώνονται και να μην είναι άμεσα ορατοί στον χρήστη, δημιουργώντας εμπόδια στη «δημιουργία ενός περιβάλλοντος που να ενθαρρύνει τον πλουραλιστικό και ανοιχτό δημόσιο διάλογο». Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ένας μικρός αριθμός εταιρειών, αλλά και πολιτικών ομάδων, μπορεί να έχει πρόσβαση σε έναν τεράστιο όγκο δεδομένων που αφορούν τον τρόπο ζωής, την καθημερινότητα και τα ενδιαφέροντα των χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, και έτσι να προβαίνει σε εκτιμήσεις και προβλέψεις που αφορούν στην ψυχοσύνθεση του εκάστοτε ατόμου (Κρασαδάκης, 2018). Αυτή η δυνατότητα καθιστά εύκολο τον εντοπισμό ατόμων τα οποία είναι πιο επιρρεπή στα μηνύματα των προαναφερθέντων εταιρειών και πολιτικών ομάδων, με βασικό στόχο τη διαμόρφωση των μηνυμάτων αυτών, κατά τέτοιο τρόπο που να τα κάνει περισσότερο αποτελεσματικά και να γίνει τελικά εφικτή η χειραγώγηση των ατόμων αυτών (Αθανασόπουλος, 2021).

Μια άλλη παράμετρος που θα ήταν χρήσιμο να αναφερθεί, αφορά τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης για σκοπούς εξ αποστάσεως βιομετρικής ταυτοποίησης. Με την βιομετρική ταυτοποίηση προσδιορίζεται εξ αποστάσεως η ταυτότητα πολλών ανθρώπων με βάση αναγνωριστικά στοιχεία, όπως είναι η αναγνώριση προσώπου και η σάρωση του δακτυλικού αποτυπώματος και της ίριδας του ματιού «σε δημόσιο χώρο, συνεχώς ή εξακολουθητικά, μέσω της αντιπαραβολής τους με δεδομένα που ήδη υπάρχουν σε συγκεκριμένες βάσεις δεδομένων». Ειδικότερα, όσον αφορά την αναγνώριση προσώπου υπάρχουν αρκετοί προβληματισμοί για την χρήση τέτοιων εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης καθώς η συλλογή, η καταγραφή και η χρήση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα εγκυμονεί κινδύνους για τα ανθρώπινα δικαιώματα (Ανδρουλάκη, 2021). Το πιο συχνό ζήτημα παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων έγκειται στο γεγονός ότι, τα συστήματα αναγνώρισης προσώπου συχνά κάνουν λάθος στην ταυτοποίηση προσώπων και λειτουργούν μεροληπτικά σε βάρος των μαύρων και των γυναικών (Νάτση, 2020). Ενδεικτικά, στη Νέα Υόρκη, όπου ισχύει το σύστημα αναγνώρισης προσώπου, πολλές φορές έχουν συλληφθεί πολίτες και κυρίως οι έγχρωμοι πολίτες, λόγω της εσφαλμένης ταυτοποίησης που γίνεται από το σύστημα, κάτι που οδηγεί στην περαιτέρω άμβλυνση του ρατσισμού. Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι εσφαλμένες συλλήψεις των μαύρων που διογκώνουν τον ρατσισμό, αλλά επίσης οι σωματικοί έλεγχοι και η αυξημένη αστυνόμευση στις κοινότητες των μαύρων και των Λατινοαμερικάνων, λόγω της μεροληψίας του συστήματος ταυτοποίησης προσώπου.

Βέβαια, η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου δεν χρησιμοποιείται μόνο από την αστυνομία για λόγους ασφάλειας, αλλά και σε άλλους τομείς της καθημερινής ζωής, όπου πάλι δημιουργούνται διακρίσεις εξαιτίας σφαλμάτων της συγκεκριμένης τεχνολογίας. Για παράδειγμα, κατά τη διαδικασία πρόσληψης και απόλυσης εργαζομένων ή κατά τη χορήγηση δανείου, η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου μπορεί να λειτουργήσει μεροληπτικά με βάση το φύλο, την εθνικότητα, ή ακόμα και την ηλικία. Αντίστοιχα σφάλματα έχουν γίνει στο Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ υπάρχει έντονος προβληματισμός ευρωβουλευτών για τη διαφύλαξη των θεμελιωδών δικαιωμάτων στις ευρωπαϊκές χώρες που χρησιμοποιούν την τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου (Ευσταθίου, 2021).

Συμπέρασμα

Συμπερασματικά, η τεχνητή νοημοσύνη έχει εισβάλει θεαματικά στην ζωή του ανθρώπου με ποικίλους τρόπους ενώ, με τη συνεχιζόμενη εξέλιξη της τεχνολογίας, ενδέχεται να εφαρμοστεί σε τομείς που ακόμα δεν μπορούμε να φανταστούμε. Έτσι, η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί από τη μία να παρέχει ευκαιρίες για πρόοδο και ευημερία, αλλά από την άλλη μπορεί να χρησιμοποιείται με τέτοιο τρόπο που να καταπατά τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των ανθρώπων. Επομένως, είναι αναγκαίος ο καθορισμός ενός νομοθετικού πλαισίου που θα προστατεύει τα δικαιώματα του ατόμου από αυθαίρετες χρήσεις της τεχνητής νοημοσύνης. Από την μεριά της, η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει στην περαιτέρω ανάπτυξη ειδικής νομοθεσίας για θέματα που αφορούν στην τεχνητή νοημοσύνη, τάσσεται υπέρ της καθολικής απαγόρευσης της αναγνώρισης προσώπου και επιδιώκει την ευθυγράμμιση της προστασίας της ιδιωτικής ζωής, της διαφάνειας και του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και των καινοτομιών που μπορεί να προσφέρει η τεχνητή νοημοσύνη στους πολίτες, την κοινωνία και την οικονομία.

Βιβλιογραφία

Αθανασόπουλος, Α. (2021). Η τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να ευθυγραμμίζεται με τις θεμελιώδεις αξίες μας. Το Βήμα. Retrieved from here.

Ανδρουλάκη, Ε. (2021). Τεχνητή νοημοσύνη και προσωπικά δεδομένα: η περίπτωση της  εξ αποστάσεως βιομετρικής ταυτοποίησης. Επιθεώρηση Δικαίου Πληροφορικής, 1(1), 1-17. Retrieved from here.

Αυτόνομα αυτοκίνητα στην ΕΕ: από επιστημονική φαντασία… σε απτή πραγματικότητα. (2019). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Retrieved from here.

Βενιού, Ε. (2016). Νέοι ρόλοι για το αγαπητό Watson. Το Βήμα. Retrieved from here.

Ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα: Τι θέλει το Κοινοβούλιο. (2022). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Retrieved from here.

Ευσταθίου, Ν. (2021). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο: Κόκκινες γραμμές για τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Η Καθημερινή. Retrieved from here.

ΗΠΑ: η τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου ενισχύει την ρατσιστική αστυνόμευση σωματικού ελέγχου στη Νέα Υόρκη – Νέα έρευνα. (2022). Διεθνής Αμνηστία. Retrieved from here.

Κανόνες για την τεχνητή νοημοσύνη: Τι θέλει το ΕΚ. (2020a). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Retrieved from  here.

Κρασαδάκη, Γ. (2018). Τεχνητή Νοημοσύνη: Οι κίνδυνοι. naftemporiki.gr. Retrieved from here.

Κωνσταντινίδης, Γ. (2021). Κάθε 28 δευτερόλεπτα ξεκινά μια νέα επέμβαση ρομποτικής χειρουργικής στον κόσμο. Στο  «Υγεία: Φάρμακο και Ομορφιά» [Συνέντευξη στην Α. Αγγελοπούλου]. naftemporiki.gr. Retrieved from here.

Νάτση, Ε. (2020). Τεχνητή νοημοσύνη και αναγνώριση προσώπου: Quo vadis?. CNN Greece. Retrieved from here.

Να απαγορευτεί η επικίνδυνη τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου που ενισχύει την ρατσιστική αστυνόμευση (2021). Διεθνής Αμνηστία. Retrieved from here.

Τεχνητή νοημοσύνη: Ευκαιρίες και απειλές (2020b). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Retrieved from  here. 

Τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη και πώς χρησιμοποιείται; (2021). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Retrieved from here.

Begault, L. & Khazrik, J. (2019). “Έξυπνες πόλεις”: ένα όνειρο που μπορεί να μετατραπεί σε εφιάλτη. Διεθνής Αμνηστία. Retrieved from here.

Scott, M. (2014). Οι έξυπνες πόλεις της Ευρώπης είναι ένα βήμα μπροστά από των ΗΠΑ. Η Καθημερινή. Retrieved from here.

Zimmer, C. (2014). Ο υπολογιστής Watson έτοιμος να πολεμήσει κάθε καρκίνο χωριστά. Η Καθημερινή. Retrieved from here.

logo_transparent

H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.