Πηγή εικόνας: Εδώ
Του Δημητρίου Μποφίλιου, μέλους της Ομάδας Μελέτης Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ζητημάτων
Εισαγωγή
Κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης, είναι συνηθισμένο να υποστηρίξει κάποιος ως επιχείρημα την παροιμιακή φράση «ήταν άλλες εποχές». Η εν λόγω πρόταση σηματοδοτεί και αλλαγές σε ποικίλους τομείς, μέσα στα πλαίσια των κοινωνιών. Εντούτοις, όσα χρόνια και αν περάσουν, ένα από τα λιγοστά πράγματα που θα μείνουν αναλλοίωτα είναι το γεγονός ότι δε θα συσταθεί κοινωνία δίχως τέχνη, ή μία τέχνη χωρίς κοινωνική σημασία (Read, 1971).
Μεταξύ άλλων, ο Πλάτωνας υποστήριξε ότι «τέχνη» και «κοινωνία» είναι δύο έννοιες μη αποκλειόμενες και πως η κοινωνία, ως ζωντανή οντότητα, εξαρτάται κατά κάποιον τρόπο από την τέχνη (Read, 1971). Συμπληρωματικά, η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, κυρίως όμως, και ο κόσμος δεν μπορεί να αλλάξει χωρίς την τέχνη (Τσιράκης, 2018).
Η παρούσα ανάλυση θα πραγματευτεί τον τρόπο με τον οποίο οι διάφορες μορφές τέχνης συμβάλλουν, είτε θετικά είτε αρνητικά, στις σύγχρονες κοινωνίες. Ειδικότερα, θα ασχοληθεί με τη συμβολή των πέντε εκ των δέκα καλών τεχνών, στις κοινωνίες των πολιτών και ειδικότερα σε ορισμένους «χώρους».
1. Θέατρο και Κοινωνία: Η συμβολή του στις Σύγχρονες Κοινωνίες
Ως θέατρο ορίζεται μια σειρά γεγονότων που χαίρουν δραματουργικής – σκηνοθετικής επεξεργασίας και παρουσιάζονται σε πραγματικό χρόνο, μπροστά σε μια ομάδα ανθρώπων.
1α. Το Θέατρο στην Εκπαίδευση
Στο συνέδριο «Drama in Education», που έλαβε χώρα στο Λονδίνο το 1948, παρουσιάστηκε η σπουδαιότητα της Δραματικής Τέχνης στην Εκπαίδευση. Ανάμεσα στις απόψεις που διατυπώθηκαν, υποστηρίχθηκε ότι μεταξύ άλλων είναι ικανή να απαγκιστρώσει το παιδί από τα καταπιεσμένα συναισθήματα και τις αναστολές του (Κοντογεώργη, 2020).
Ο δάσκαλος, μέσω του θεατρικού παιχνιδιού, παροτρύνει τα παιδιά να ανακαλύψουν από μόνα τους τη γνώση. Με το συγκεκριμένο τρόπο, κεντρίζει το ενδιαφέρον και προκαλεί αγάπη για τη μάθηση (Κοντογεώργη, 2020). Το τελευταίο σημαίνει ότι οι μαθητές έχουν ενεργό συμμετοχή στο μάθημα, εκφράζοντας παράλληλα τη γνώμη τους, χωρίς να τρομάζουν στην ιδέα του λάθους. Επιπρόσθετα, με το πέρασμα από τη θεωρία στην πράξη, σε συνδυασμό με το ομαδικό πνεύμα, καλλιεργείται η ευρηματικότητα, το ήθος, το πνεύμα και η προσωπικότητά τους.
Σε συνέχεια των παραπάνω, αξίζει να σημειωθεί ότι η Δραματική Τέχνη στο χώρο της Εκπαίδευσης συμβάλλει τα μέγιστα, προκειμένου να ενισχυθεί η δράση των μαθητών σε συλλογικότητες, οι οποίες θα προσπαθούν για την επίτευξη ενός κοινού στόχου. Έτσι, ευνοείται σημαντικά η μαθησιακή εμπειρία και στην οικοδόμηση καλών σχέσεων μεταξύ της μαθητικής κοινότητας, προς όφελος συγχρόνως της ηθικής και κοινωνικής καλλιέργειας των παιδιών. Συμπληρωματικά, τα παιδιά που συνεργάζονται στα πλαίσια του Δράματος, κατανοούν τη σημασία της κοινωνικής ευθύνης. Επιπλέον, μέσω της συμμετοχής τους σε θεατρικά από μικρή ηλικία, τα παιδιά εξοικειώνονται με τις έννοιες του αυτοσεβασμού, του αλληλοσεβασμού, της αυτοκυριαρχίας, της αυτοπεποίθησης και της καταπολέμησης της ζήλειας. Ακόμα, η έννοια του εγωισμού αρχίζει να τους γίνεται άγνωστη, καθώς ο θεατρικός ρόλος είναι συνώνυμο της μετάβασης από το «εγώ» στο «εμείς» (Κοντογεώργη, 2020).
Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, η Δραματική Τέχνη στην Εκπαίδευση συμβάλλει και στη γλωσσική ανάπτυξη. Ειδικότερα, μέσα από την ερμηνεία ποικίλων ρόλων, ο προφορικός λόγος εξασκείται, αποκτώντας ροή, ένταση, αυτοπεποίθηση και κατάλληλο λεξιλόγιο. Με παρόμοιο τρόπο, η ερμηνεία των ρόλων ενδείκνυται ακόμα και για την εκμάθηση δεύτερης γλώσσας σε ενήλικες μετανάστες, με πιο εύκολο και αποτελεσματικό τρόπο (Κοντογεώργη, 2020).
2. Αρχιτεκτονική και Κοινωνία: Η συμβολή της στις Σύγχρονες Κοινωνίες
Αρχιτεκτονική: μία τέχνη, που ταυτόχρονα μπορεί να θεωρηθεί και επιστήμη. Για την ακρίβεια μία κοινωνική επιστήμη, καθώς αναγνωρίζει, μελετά και επηρεάζει τις ανθρώπινες κοινωνίες (Αυγέρου, 2020).
2α. Η Αρχιτεκτονική στην Καθημερινότητα
Η οπτική σύμφωνα με την οποία η αρχιτεκτονική από τη μια θεωρείται τέχνη, και από την άλλη κοινωνική επιστήμη, μπορεί να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις, θετικές ή αρνητικές. Αν αναλογιστεί κανείς τι εμπεριέχει η ανθρώπινη μνήμη, θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ένα μεγάλο μέρος της κατακλύζεται από χαρακτηριστικά στοιχεία που περιγράφουν λεπτομερώς χώρους που είτε έχουν δημιουργηθεί κατόπιν επισκέψεως σε αυτούς, είτε μέσω περιγραφών. Οι εν λόγω χώροι μπορεί να φιλοξενούν καθημερινές δραστηριότητες για μία ομάδα ανθρώπων ή να είναι ο προσωπικός τους χώρος, στον οποίο είτε θα εργάζονται, είτε θα διαβιούν. Εν ολίγοις, η αρχιτεκτονική βρίσκεται παντού, καθώς περιλαμβάνει το σχεδιασμό των δημόσιων και ιδιωτικών χώρων, όπου τα μέλη μιας κοινωνίας ζουν, εργάζονται και κοινωνικοποιούνται (Αυγέρου, 2020).
Ο σχεδιασμός μεθόδων και υλικών κατασκευών (Παγκράτης, 2021) αφορά το δημιουργικό κομμάτι της αρχιτεκτονικής (Αυγέρου, 2020). Τη στιγμή που γίνεται λόγος για το τελευταίο, την ίδια στιγμή συζητείται και ο βαθμός επίδρασης που εμφανίζει πάνω σε ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων. Ειδικότερα, ο αντίκτυπος της Αρχιτεκτονικής δεν είναι η ίδια η κατασκευή, αλλά το αποτέλεσμα που επιφέρει η κατασκευή στο κοινωνικό σύνολο. Η Αρχιτεκτονική δηλαδή είναι το βίωμα του χώρου, η αίσθηση και τα αποτελέσματα που προκαλεί στους χρήστες του (Αυγέρου, 2020), το οποίο προκύπτει μέσω της ικανοποίησης των αναγκών τους (Παγκράτης, 2021).
Παραπάνω προσεγγίστηκε η συμβολή της Αρχιτεκτονικής στην καθημερινότητα της κοινωνίας των πολιτών. Φυσικά όμως, δεν απουσιάζει και η συμβολή της στον πολιτισμικό και πολιτιστικό χώρο. Η Αρχιτεκτονική, με την έννοια των κτιρίων, συχνά θεωρείται ότι δημιουργεί πολιτιστικά σύμβολα και έργα τέχνης. Οι ιστορικοί πολιτισμοί, τις περισσότερες, αν όχι όλες τις φορές, ταυτίζονται με τα διατηρούμενα αρχιτεκτονικά τους επιτεύγματα (Παγκράτης, 2021). Επομένως, η πολυεπίπεδη επίδρασή της κατέχει σημαίνοντα ρόλο πάνω σε διαφορετικούς, κάθε φορά, χώρους.
3. Μουσική και Κοινωνία: Η συμβολή της στις Σύγχρονες Κοινωνίες
Η μουσική είναι μια ξεχωριστή γλώσσα, με τους δικούς της συντακτικούς και γραμματικούς κανόνες, μέσω της οποίας οι άνθρωποι μπορούν να επικοινωνούν και να εκφράζονται, χωρίς να χρησιμοποιούν τις κλασσικές ομιλούμενες διαλέκτους.
3α. Η Μουσική στην Καθημερινότητα
Όσον αφορά το κομμάτι της έκφρασης, οι άνθρωποι, με τη συμβολή της, επιτυγχάνουν να μοιραστούν τα συναισθήματά τους. Δεν είναι λίγες επίσης οι φορές που χρησιμοποιούν τη μουσική για να εκφράσουν ακόμη και την πίστη τους στο θείο. Επιπρόσθετα, σε αυτό το σημείο αξίζει να υπομνησθεί ότι, αφού γίνεται λόγος για τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας, γίνεται και λόγος για ύπαρξη πομπού και δέκτη. Ειδικότερα, τη στιγμή που οποιοσδήποτε ακούει ένα μουσικό κομμάτι, πιθανόν να γίνεται αποδέκτης ενός μηνύματος, που μπορεί να περιγράφει μια σκέψη ή μια κατάσταση, σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο (Γεωργιάδου, 2019).
Πολλοί μελετητές, ανάμεσά τους οι Stephen Davis και Jacob Jolij, έχουν αποκαλέσει τη μουσική ως τη «γλώσσα των συναισθημάτων», ικανή να ενεργοποιήσει συναισθήματα και ορμόνες που επηρεάζουν άμεσα τη διάθεσή (Ευταξία, 2019). Εντούτοις, αν μεταβεί κανείς στα τραγούδια της σύγχρονης εποχής, θα διαπιστώσει πως και εκείνα με τη σειρά τους μεταφέρουν ένα μήνυμα. Το δυστύχημα βέβαια στην προκειμένη περίπτωση είναι το γεγονός ότι, ένα μεγάλο μέρος αυτών, σχετίζονται αποκλειστικά και μόνο με «θεματικές» όπως τα ναρκωτικά και η βία, επηρεάζοντας συγχρόνως ομάδες ανθρώπων σχετικά με την ηθική και το δίκαιο (Γεωργιάδου, 2019). Έτσι, ανάλογα με τα μουσικά ακούσματα του εκάστοτε ατόμου, παρουσιάζεται εμμέσως πλην σαφώς ο χαρακτήρας και η προσωπικότητά του. Αναφορικά με το κομμάτι επηρεασμού των πολιτών από τη μουσική, αυτό αποδεικνύεται πρακτικά, μέσω των αντιδράσεων που εμφανίζει ο ανθρώπινος οργανισμός, όπως είναι το αίσθημα συγκίνησης, η χαρά, η αύξηση καρδιακών παλμών και η εφίδρωση (Ευταξία, 2019).
3β. Η Μουσική στην Εκπαίδευση
Όσον αφορά μαθητές διαφορετικής πολιτισμικής προέλευσης και παιδιά χαμηλής οικονομικής κατάστασης, φαίνεται ότι η ενασχόληση και η επιτυχία τους στη μουσική, μπορεί να ενισχύσει τα γενικά αισθήματα εμπιστοσύνης και αυτοεκτίμησης, που αυξάνουν αντίστοιχα το κίνητρο για σπουδές. Μελέτες που πραγματοποιήθηκαν διερεύνησαν τα οφέλη των παιδιών από την συμμετοχή τους στη μουσική διδασκαλία και προσθέτουν στα ήδη αναφερθέντα την εκτίμηση, την πειθαρχία, την διασκέδαση, την ενεργό συμμετοχή και τις καλύτερες σχέσεις μεταξύ ενηλίκων ατόμων, αναπτύσσοντας το αίσθημα του σεβασμού και της εμπιστοσύνης, που θα χρησιμεύσουν σε άλλες ηλικιακές περιόδους (Μπόγδανου, 2019).
Επιπρόσθετα, σημειώνεται πως, κατά την εφηβεία, η μουσική συμβάλλει στην ανάπτυξη της αυτοδιάθεσης των ατόμων. Συγκεκριμένα, τη στιγμή που οι νέοι αισθάνονται ότι βρίσκονται μπροστά από έναν κυκεώνα προβλημάτων, η μουσική θεωρείται υποκατάστατο που λειτουργεί ως ρυθμιστής της διάθεσης τους, ενώ παράλληλα τους βοηθά να διατηρήσουν την αίσθηση του συνανήκειν (Μπόγδανου, 2019).
4. Λογοτεχνία και Κοινωνία: Η συμβολή της στις Σύγχρονες Κοινωνίες
Η λογοτεχνία αποτελεί μια τέχνη που δεν μπορεί να καθοριστεί με αυστηρά όρια, εξαιτίας της αφηρημένης έννοιας της «λογοτεχνικότητας».
4α. Η Λογοτεχνία στην Εκπαίδευση
Ως απώτερος σκοπός του μαθήματος της Λογοτεχνίας, όπως αναφέρεται στο Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, παρουσιάζεται η εξοικείωση του μαθητή με το φαινόμενο της λογοτεχνικότητας. Η διδασκαλία της Λογοτεχνίας είναι επικοινωνία, με την έννοια της ανταλλαγής διαφορετικών οπτικών και απόψεων, πάνω σε ποικίλα κείμενα της ίδιας ή άλλης κουλτούρας (Αραβανή, 2009).
Η λογοτεχνία μεταδίδει με τρόπο ιδιαίτερα αποτελεσματικό, μυθικά περιεχόμενα που θεωρούνται θεμελιώδεις αξίες κάποιου ανθρωπισμού και συμβάλλουν στη μόρφωση του ανθρώπου και όχι στην πρόσκτηση των πρακτικών γνώσεων (Αραβανή, 2009).
4β. Η Λογοτεχνία στην Ειδική Αγωγή
Ένα σημαντικό «εργαλείο», ονόματι λαϊκό παραμύθι, κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στο χώρο της αγωγής και εκπαίδευσης παιδιών με αναπηρία. Ειδικότερα, ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά ταυτίζονται με τους εκάστοτε ήρωες των παραμυθιών, βοηθούν τα οικεία τους πρόσωπα, αλλά και τους ειδικούς, να βρουν τους ενδεδειγμένους τρόπους επίλυσης των εσωτερικών τους συγκρούσεων. Παράλληλα, το παιδί διεισδύει στο εσωτερικό του παραμυθιού, σαν να ζει σε πραγματικό χώρο τις φανταστικές σκηνές. Το προαναφερθέν βοηθάει τους εκπαιδευτικούς στην ειδική αγωγή να υιοθετούν τις ανάλογες διδακτικές πρακτικές, ώστε να καταφέρουν την όσο το δυνατόν πιο ομαλή ενσωμάτωσή τους σε μια ομάδα και, κατ’ επέκταση, σε ολόκληρη την κοινωνία (Σταύρου, 2012).
5. Κινηματογράφος και Κοινωνία: Η συμβολή του στις Σύγχρονες Κοινωνίες
Πολλοί υποστηρίζουν πως οι κινηματογραφικές ταινίες προέρχονται από τις εμπειρίες της ζωής. Επομένως, αυτόματα υποστηρίζεται ότι ο κινηματογράφος αποτελεί τον καθρέφτη μιας κοινωνίας, παρουσιάζοντας τόσο τις κοινωνικές παθογένειες, όσο και τα καλά στοιχεία. Έτσι, ο κινηματογράφος έχει τη δυνατότητα να ευαισθητοποιεί, να παρακινεί και να δρα ηθικοπλαστικά (Σαρούδη, 2021).
5α. Ο Κινηματογράφος στην καθημερινότητα
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι η παρουσίαση κοινωνικών παθογενειών ή θετικών κοινωνικών στοιχείων αφορά μια κατηγορία ταινιών που πραγματεύονται κοινωνικά θέματα. Αν αναλογιστεί κανείς τον ρόλο των κοινωνικών ταινιών αυτός θα ήταν να αφηγούνται καταστάσεις, προβλήματα, όνειρα και αγώνες. Από την άλλη, να προβληματίζουν, να σχολιάζουν και να διαμορφώνουν πρότυπα συμπεριφοράς. Παράλληλα, όμως, να καταδικάζουν κοινωνικά φαινόμενα και συμπεριφορές όπως ο ρατσισμός, η περιθωριοποίηση, η κατανάλωση και η χρήση βλαβερών ουσιών (Σαρούδη, 2021).
Πράγματι, ό,τι ταινίες που προβάλλονται είτε μέσω της μεγάλης είτε της μικρής οθόνης, λόγω της προσβασιμότητας από όλους σχεδόν του πολίτες μιας χώρας, μπορούν να λειτουργήσουν ως άμεσα μέτρα πρόληψης, καταστολής και αντιμετώπισης δυσάρεστων κοινωνικών καταστάσεων. Επεξηγηματικά, ο κινηματογράφος θεωρείται ένας εναλλακτικός τρόπος ενημέρωσης, πληροφόρησης και, καταληκτικά, θετικής επιρροής. Διαμέσου αυτού αναπτύσσεται μία σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλοσυμπλήρωσης μεταξύ πολιτών και κοινωνίας πολιτών (Σαρούδη, 2021). Θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι πολλές φορές αναθερμαίνει ταραγμένες σχέσεις που έχουν διαμορφωθεί ανάμεσα από τα δύο «μέτωπα».
Επίλογος
Η τέχνη είναι απαραίτητο να εξακολουθήσει να προωθεί την ισότητα μεταξύ όλων των πολιτών, με τη μόνη «διαφορά» που εμφανίζεται ανάμεσά τους, να είναι το γεγονός ότι εντάσσονται σε διαφορετικά καλλιτεχνικά ρεύματα (Τσιράκης, 2018). Στο πλαίσιο αυτό, η τέχνη έχει υποχρέωση να είναι προσανατολισμένη, γιατί όχι και στρατευμένη, προς την κατεύθυνση της ευημερίας του κοινωνικού συνόλου (Σπυριδάκη, 2010).
Εν κατακλείδι, ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης απελευθερώνει τα ανθρώπινα συναισθήματα (Τσιράκης, 2018), συμβάλλει ώστε ο κάθε πολίτης να δείξει εμπιστοσύνη στην εκφραστικότητα, την επικοινωνιακότητα και την κοινωνικότητα του, βοηθώντας τον να συνάψει υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, όντας πλέον μέλος μιας ή και περισσότερων ομάδων, αλλά συγχρόνως να αισθανθεί ανεξάρτητος, να πιστέψει στον εαυτού του και έτσι, με σύνεση και υπομονή να αντιμετωπίσει οποιοδήποτε πρόβλημα παρουσιαστεί στην καθημερινότητά του.
Βιβλιογραφία
Αραβανή, Ε. (2009). Η συμβολή του μαθήματος της Λογοτεχνίας στην ανάπτυξη στάσεων των μαθητών. Ελληνική Πύλη Παιδείας. Retrieved from here
Αυγέρου, Α. (2020). Η κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής – ο σχεδιασμός ως ακτιβισμός. lavart. Retrieved from here
Γεωργιάδου, Ε. (2019). Μουσική και Κοινωνία: Ποιά η σχέση τους;. Offline Post. Retrieved from here
Ευταξία, Γ. (2019). H συναισθηματική επίδραση της μουσικής στον άνθρωπο. TaR. Retrieved from here
Κοντογεώργη, Α. (2020). Η δραματική τέχνη στην εκπαίδευση ως μέσο μείωσης της κοινωνικής συστολής στο δημοτικό σχολείο: Μια έρευνα δράσης σε παιδιά Δ΄ τάξης (9-10 ετών) [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Retrieved from here
Μπόγδανου, Μ. (2019). Η συμβολή της μουσικής στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Retrieved from here
Παγκράτης, Α. (2021). Η αρχιτεκτονική ως νόημα και πληροφορία. Journalists About Journalism. Retrieved from here
Σαρούδη, Δ. (2021). Οι κοινωνικές διαστάσεις του κινηματογράφου. Offline Post. Retrieved from here
Σπυριδάκη, Ε. (2010). Η κοινωνική διάσταση της τέχνης μέσα από τους φιλοσόφους Κλοντ Σαιν-Σιμόν και Ογκύστ Κοντ. art.mag. Retrieved from here
Σταύρου, Α. (2012). Η λαϊκή λογοτεχνία και η συμβολή της στην αγωγή και εκπαίδευση των παιδιών με αναπηρία και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες [Διδακτορική διατριβή]. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Retrieved from here
Τσιράκης, Β. (2018). Τέχνη και κοινωνία: Ερωτήματα, σκέψεις και προβληματισμοί. Τετράδια μαρξισμού. Retrieved from here
Read, Η. (1971). Η Τέχνη και ο Άνθρωπος: Η θέση και ο ρόλος της τέχνης στην κοινωνία. UNESCO.
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
the SAFIA Blog 