Πηγή εικόνας: εδώ
Της Χρύσας Μενίκη, μέλους της Ομάδας Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ζητημάτων
Εισαγωγή
Το ανθρώπινο είδος, από την εμφάνισή του έως και σήμερα, εξερευνά ολοένα και περισσότερο τον κόσμο που το περιβάλλει. Αποτελεί κοινό τόπο πως ο άνθρωπος διαθέτει το αίσθημα επιβίωσης, το οποίο τον ωθεί να προβεί σε ανάλογες ενέργειες ώστε να εξασφαλίσει την ασφάλειά του. Πλέον, όμως, η τεχνολογία διευκολύνει την καθημερινότητα και δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης.
Στο πλαίσιο αυτό, δεν άργησε να εμφανιστεί ένα πεδίο που θέτει περιορισμούς στην ανάπτυξη της τεχνολογίας και εξετάζει τις τεχνολογικές εξελίξεις από διαφορετική οπτική: η βιοηθική. Ο άνθρωπος δε σταματά να ανακαλύπτει και να ζει με τις συνέπειες αυτών, είτε θετικές είτε αρνητικές. Η βιοηθική συμβάλλει σε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης, με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις αξίες που πρεσβεύει.
Παρακάτω, ακολουθεί σχετική ανάλυση των θεμάτων που προαναφέρθηκαν. Συγκεκριμένα, η ανάλυση θα ξεκινήσει με τον διαχωρισμό των όρων «τεχνολογία» και «καινοτομία» και θα συνεχίσει με την εμφάνιση της τεχνολογίας. Έπειτα, η παρούσα ανάλυση πραγματεύεται τον όρο «τεχνητή νοημοσύνη» και το λόγο για τον οποίο αποτελεί όρο ομπρέλα του όρου «ρομποτική». Επίσης, αναφέρεται η συμβολή της βιοϊατρικής τεχνολογίας στα ζητήματα βιοηθικής. Τέλος, η ανάλυση ολοκληρώνεται με την καταγραφή της εξέλιξης της βιοηθικής.
Η τεχνολογία και η καινοτομία ως «παράλληλες» έννοιες. Η βιοηθική ως απότοκο της τεχνολογίας
Από παλαιοτάτων χρόνων, οι άνθρωποι προσπαθούν να προσαρμόζονται στα δεδομένα της εκάστοτε εποχής, ανακαλύπτοντας ποικίλους τρόπους προσαρμογής. Προκειμένου να συνεχίσει να υπάρχει το είδος τους, εφευρίσκουν συνεχώς νέα δεδομένα ώστε να τα αξιοποιούν κατάλληλα. Στην ουσία, δημιουργούν νέα γνώση και δίνουν πρακτικά μορφή σ’ αυτό που μελετούν. Με αυτό τον τρόπο, καταφέρνουν να έχουν άμυνα σε αντίξοες συνθήκες και να αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες. Όσο περισσότερη γνώση παράγουν, τόσο περισσότερο προστατευμένοι νιώθουν.
Η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη ευρήματα του ανθρώπου και μέσω αυτής μπορεί να ανταπεξέλθει στα τυχαία γεγονότα της ζωής. Η τεχνολογία, λοιπόν, μπορεί να οριστεί ως ένα σύνολο από στοιχεία πρακτικής ή θεωρητικής γνώσης που σχετίζονται με την τεχνογνωσία, με μεθόδους, διαδικασίες, εμπειρίες, μηχανήματα και εξοπλισμό. Προκειμένου, όμως, να γίνουν τα στοιχεία αυτά ύλη, απαιτείται να συνδυαστούν μεταξύ τους μέσω της τεχνολογικής γνώσης, με σκοπό να παραχθεί το τελικό προϊόν, που είναι η παροχή αγαθών και υπηρεσιών (Κωνσταντίνου, 2020).
Μια σημαντική παρατήρηση είναι αυτή που αποσαφηνίζει τον όρο «καινοτομία». Συχνά συγχέεται με τον όρο τεχνολογία, όμως υπάρχει διαφορά στην σημασία τους. Η καινοτομία αναφέρεται στην δημιουργία νέων πραγμάτων από’ αυτά που υπάρχουν ήδη, αλλά με διαφορετικό τρόπο. Στην περίπτωση που γίνεται αναφορά στην τεχνολογική καινοτομία, τότε οι δύο αυτοί όροι ταυτίζονται, αφού οι στόχοι τους ακολουθούν την ίδια πορεία. Κοινό στόχο αποτελεί η εφεύρεση, η πραγματοποίηση και τέλος η υλοποίηση των νέων προϊόντων (Μπαχτιάρογλου, 2021).
Τα τεχνολογικά επιτεύγματα επιφέρουν θετικές επιδράσεις στην καθημερινότητα μας. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που προκαλούν αναστάτωση στον επιστημονικό κόσμο. Σταδιακά, ξεκίνησε να εμφανίζεται ο κλάδος της βιοηθικής, επηρεάζοντας την πορεία της τεχνολογίας. Αποτελεί διεπιστημονικό κλάδο και ασχολείται με επιστημονικά ζητήματα, προσεγγίζοντάς τα υπό το πρίσμα της ηθικής. Τα πεδία που εξετάζει αφορούν τη Βιολογία, την Ιατρική, τη Φιλοσοφία, τη Νομική, τη Θεολογία, την Κοινωνιολογία και την Ιστορία. Σαν πεδίο αναδείχθηκε όταν έγινε αντιληπτό ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και ηθική διάσταση των θεμάτων που αφορούν την ανθρώπινη ζωή (Παπαδοπούλου, 2015). Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα θέματα βιοηθικής τα επιμελείται η Ευρωπαϊκή Ομάδα για την Ηθική στις Επιστήμες και τις Νέες Τεχνολογίες. Η ομάδα αποτελείται από επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων και εξετάζει σχετικά θέματα (Δεβράνης, 2018).
Η τεχνητή νοημοσύνη ως «όρος» ομπρέλα για την ρομποτική
Η ανάπτυξη της επιστήμης «έφερε» στο προσκήνιο νέα δεδομένα. Μερικά από αυτά είναι η εφεύρεση της τεχνητής νοημοσύνης και η ρομποτική, κατά τη δεκαετία του 1950. Αποτελούν δύο συχνά ταυτόσημες έννοιες, που έτυχαν σαφούς διάκρισης τη δεκαετία του 1970. Από την μια, ο όρος «ρομποτική» εστιάζει στη βιομηχανική αυτοματοποίηση, ενώ από την άλλη ο όρος «τεχνητή νοημοσύνη» τείνει να αναφέρεται στην χρήση ρομπότ, δείχνοντας ότι οι μηχανές εξυπηρετούν και στην καθημερινότητα. Το σίγουρο, όμως, είναι ότι τα ρομπότ αποτελούν χαρακτηριστική περίπτωση της τεχνητής νοημοσύνης (Κορδούλης & Μαχαίρας, 2020).
Σταδιακά, η τεχνητή νοημοσύνη αποκτά δυναμική παρουσία παγκοσμίως, κλιμακώνοντας την ανάπτυξή της το 2030. Υπολογίζεται ότι θα ενισχύσει όχι μόνο την οικονομία, αλλά και τις περισσότερες πτυχές της κοινωνίας. Για παράδειγμα, με αφορμή την πανδημία Covid-19, θεωρείται ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι σε θέση να προβλέψει ενδεχόμενες πανδημίες με βάση τα δεδομένα που τις παρέχει ο άνθρωπος. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι δεν αντικαθιστά και δεν ξεπερνά τον ανθρώπινο νου, αλλά έχει την ικανότητα να βγάζει συμπεράσματα, εάν του δοθούν δεδομένα (Χατζηβασιλείου, 2020).
Αναλυτικότερα, η τεχνητή νοημοσύνη συμβάλλει στην παρακολούθηση και πρόβλεψη, στην δημιουργία πινάκων ελέγχου δεδομένων, στην διάγνωση και πρόγνωση, στις θεραπείες και στον κοινωνικό έλεγχο. Η γενικότερη κατηγορία στην οποία ανήκει είναι η ψηφιακή υγεία, που σχετίζεται με συσκευές που χρησιμοποιούνται στο χώρο της υγείας. Σύμφωνα με τον Lupton, η ψηφιακή υγεία είναι υγεία και ιατρική φροντίδα σε μια ψηφιακή κοινωνία. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο πολίτης, συλλέγοντας δεδομένα από τις δραστηριότητές του, τα καταγράφει και τον προειδοποιεί για μελλοντικές καταστάσεις (Μακρής, 2022).
Παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις, τα ζητήματα ηθικής θέτουν προβληματισμούς που ο άνθρωπος καλείται να εξετάσει, ή ακόμη και να επιλύσει. Όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη, τίθενται ζητήματα ενημέρωσης για συγκατάθεση του ασθενούς σε περίπτωση χρήσης της, ασφάλειας (κατά πόσο δηλαδή είναι έγκυρα τα δεδομένα που παρουσιάζουν), προσωπικών δεδομένων και διαφάνειας (κατά πόσο διαδίδονται τα στοιχεία του ασθενούς) και, τέλος, μεροληψίας αλγορίθμων, όπου χρειάζεται αντικειμενική εξαγωγή αποτελεσμάτων (Ρέντζιος, 2021).
Η συμβολή της βιοϊατρικής τεχνολογίας στα ζητήματα βιοηθικής
Στις αρχές του 20ου αιώνα, αναπτύχθηκε η βιοϊατρική τεχνολογία. Ως ιατροτεχνολογικά προϊόντα θεωρούνται όργανα, συσκευές, εξοπλισμός και υλικά, που χρησιμοποιούνται μόνα ή συνδυαστικά, με σκοπό τη διάγνωση, την πρόληψη, την παρακολούθηση, ανακούφιση ή επανόρθωση ασθένειας, τη διερεύνηση, αντικατάσταση ή τροποποίηση της ανατομίας μιας φυσιολογικής λειτουργίας και έλεγχο της σύλληψης (Σπίνος, 2017).
Συμπληρωματικά, ως καινοτομία στη βιοϊατρική τεχνολογία θεωρείται ένα νέο ή ήδη υπάρχον προϊόν, το οποίο έχει βελτιωμένα χαρακτηριστικά σε σχέση με τα υπόλοιπα. Προκειμένου να επιτευχθεί η δημιουργία καινοτόμων προϊόντων, χρειάζεται συνδυασμός νέων τεχνολογιών στον τομέα της ιατρικής. Επιπρόσθετα, η καινοτομία στη βιοϊατρική τεχνολογία πρέπει να βασίζεται στα αποτελέσματα νέων τεχνολογικών εξελίξεων, νέων συνδυασμών υπαρχουσών τεχνολογιών ή στη χρησιμοποίηση άλλου είδους γνώσεων που αποκτήθηκαν από την ιατρική κοινότητα τα τελευταία χρόνια (Σπίνος, 2017).
Σχετικά με τα πλεονεκτήματα της χρήσης νέων τεχνολογιών στην επιστήμη της ιατρικής, σε αυτά ανήκουν η ταχύτερη διάγνωση, ο μειωμένος πόνος και δυσφορία, η μεγαλύτερη διαθεσιμότητα οργάνων, η μεγαλύτερη ακρίβεια και η μεγαλύτερη οπτικοποίηση. Γίνεται σαφές ότι επηρεάζεται τόσο ο ασθενής όσο και ο επαγγελματίας υγείας, καθώς διευκολύνεται η εξέταση και η διάγνωση. Η σχέση τους, επίσης, επηρεάζεται, καθώς εμπλέκεται η τεχνολογία στην θεραπευτική διαδικασία (Κωτής & Σκουλούδης, 2020).
Δε θα μπορούσε να παραλειφθεί η αναφορά στα μειονεκτήματα. Η τεχνολογία βοηθάει στην εξέλιξη της ιατρικής, όμως εντοπίζονται και δυσκολίες. Αρχικά, αυξάνεται το κόστος νοσηλείας λόγω της χρήσης μηχανημάτων. Τίθενται ζητήματα αξιοπιστίας τόσο στα προσωπικά δεδομένα, όσο και στην εγκυρότητα των αποτελεσμάτων μέσω της τεχνολογίας. Αυτό συνδυάζεται και με νομικές κυρώσεις σε περίπτωση λανθασμένης κρίσης. Ακόμη, απαιτείται χρόνος ώστε να εξειδικεύεται το προσωπικό στην κατάλληλη αξιοποίησή της (Κωτής & Σκουλούδης, 2020).
Νέες προκλήσεις στον 21ο αιώνα: Η εμφάνιση της βιοηθικής στην επιστημονική κοινότητα
Αφήνοντας στην άκρη τις τεχνολογικές εξελίξεις, εμφανίζεται στο προσκήνιο το θέμα της βιοηθικής. Αποτελεί ένα διεπιστημονικό κλάδο, που αναπτύχθηκε κατά την εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστήμης. Κατά κόρον βασίζεται στη βιολογία, την ιατρική και τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Ετυμολογικά προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «βίος» και «ηθική» και ως πατέρας της βιοηθικής θεωρείται ο Van Rensselaer Potter, με το σχετικό του βιβλίο Bioethics: A Bridge to the future (1971). Η βιοηθική εξετάζει θέματα ηθικής που εντοπίζονται σε διάφορους επιστημονικούς τομείς, επιδιώκοντας να δώσει λύσεις σχετικά με τα δικαιώματα των ασθενών, την ευθύνη του νοσηλευτικού προσωπικού, την εργασία του ιατρού και την αντιμετώπιση του ασθενούς, το θέμα της άμβλωσης, της τεχνητής γονιμοποίησης, της ευθανασίας, της μεταμόσχευσης οργάνων αλλά και θέματα που αφορούν την βιοτεχνολογία και την γενετική (Νικολοπούλου, 2019).
Αναλυτικότερα, βασικές αρχές της βιοηθικής αποτελούν (Νικολοπούλου, 2019):
- Η αρχή της ωφέλειας ή της αγαθοεργίας, που εστιάζουν στην αποφυγή βλάβης του ατόμου.
- Η αρχή της δικαιοσύνης, που ο γιατρός πράττει ανεξαιρέτως διακρίσεων.
- Η αρχή της μη πρόκλησης βλάβης και πόνου, που αποτελούν υποχρέωση των γιατρών.
- Η αρχή της ισοτιμίας, που σχετίζεται με το δικαίωμα της ζωής και της υγείας όλων των ανθρώπων.
- Η αρχή της ειλικρίνειας, που αφορά την σχέση ιατρού και ασθενούς.
- Η αρχή της εμπιστοσύνης, που βασίζεται στην πίστη προς την ιατρική επιστήμη.
- Τέλος, η αρχή της αυτονομίας, που σχετίζεται με το ιατρικό απόρρητο.
Αυτό που απασχολεί την επιστημονική κοινότητα είναι σε τι βαθμό μπορεί να επεμβαίνει η τεχνολογία στην ανθρώπινη φύση. Η βιοηθική ορίζει τα όρια μεταξύ «φυσικού» και «τεχνητού». Τις αρχές και τις αξίες, δηλαδή, της ανθρώπινης ζωής. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια επιβάλλεται να βρίσκεται στο επίκεντρο και να μην υποβιβάζεται για χάριν της τεχνολογίας. Δεν χρειάζεται να απορρίπτεται κάθε νέο δημιούργημα, αλλά να εξετάζεται πρώτα προς όφελος του ανθρώπου και έπειτα να τίθεται σε εφαρμογή (Κέλελης, 2018).
Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, είναι το γεγονός πως η παγκόσμια κοινότητα διανύει μια περίοδο αλματώδους και ανεξέλεγκτης ανάπτυξης της τεχνολογίας. Η πορεία που χαράζεται έχει άγνωστες συνέπειες για το μέλλον. Η ανάπτυξη της μοριακής βιολογίας και η παρατήρηση των πειραμάτων προκαλεί προβληματισμούς. Πλέον, η γενετική τροποποίηση έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον των επιστημών και οι μελέτες συνεχώς αυξάνονται. Παρά τις ευεργετικές επιδράσεις στην καθημερινότητα των ανθρώπων, όπως η αύξηση του προσδόκιμου ζωής και του βιοτικού επιπέδου, χρειάζεται να λαμβάνεται υπόψη και η ηθική πλευρά (Κέλελης, 2018).
Επίλογος
Ο 21ος αιώνας χαρακτηρίζεται από σημαντικές αλλαγές και ιδίως σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη της τεχνολογίας. Από την μια, η ελευθερία και η δημοκρατική σκέψη κυριαρχούν ως αρχές και αξίες στις περισσότερες τουλάχιστον ανθρώπινες κοινωνίες. Από την άλλη, όμως, σημειώνονται ανατρεπτικές καταστάσεις στη ροή των πραγμάτων που, απ’ ό,τι φαίνεται, η ανθρωπότητα δεν είναι έτοιμη να δεχθεί. Η εξέλιξη της τεχνολογίας προκαλεί συζητήσεις και προβληματισμούς για τον τρόπο που αναπτύσσεται και επηρεάζει τον κόσμο.
Οι συζητήσεις αυτές αποτέλεσαν το εφαλτήριο για το πεδίο της βιοηθικής. Η τεχνολογία επηρεάζει θετικά και αρνητικά τους ανθρώπους, καθώς η εμφάνιση της βιοηθικής δημιουργεί όρια μεταξύ θετικών και αρνητικών επιρροών. Ο άνθρωπος δε σταματά να εξελίσσεται και να ανακαλύπτει. Στον δρόμο του, όμως, εμφανίζονται σημάδια που πολλές φορές παραλείπει, τα οποία στρέφονται κατά του. Σημαντικό είναι να εξετάζει τα δεδομένα και να σέβεται την ύπαρξή του.
Βιβλιογραφία
Δεβράνης, Π. (2018). Βιοηθική και υποβοηθούμενη αναπαραγωγή στην Ελλάδα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Retrieved from here
Κέλελης, Δ. (2018). Βιοτεχνολογικές προκλήσεις στο χώρο της φιλοσοφίας [Διπλωματική εργασία]. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Retrieved from here
Κορδούλης, Ι. & Μαχαίρας, Κ. (2020). Μελέτη της χρήσης των Ρομπότ στην Ιατρική Επιστήμη και της συμμετοχής τους στην πρόληψη ασθενειών [Πτυχιακή εργασία]. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Retrieved from here
Κωνσταντίνου, Δ. (2020). Απόκτηση Τεχνολογίας: αξιολόγηση και έλεγχος [Πτυχιακή εργασία]. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Retrieved from here
Κωτής, Γ. & Σκουλούδης, Κ. (2020). Εφαρμογές αυτοματισμού στην ιατρική τεχνολογία και συνέπειες [Πτυχιακή εργασία]. Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Retrieved from here
Μακρής, Ε. (2022). Ιατρική τεχνολογία στην εποχή του COVID-19 [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Retrieved from here
Μπαχτιάρογλου, Μ. (2021). Η χρήση των καινοτόμων τεχνολογιών στη λειτουργία και το management των ασφαλιστικών υπηρεσιών: Ανάλυση θεσμικού πλαισίου και μελέτη περίπτωσης [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Retrieved from here
Νικολοπούλου, Ε. (2019). Βιοηθική και εκπαίδευση στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πατρών. Retrieved from here
Παπαδοπούλου, Θ. (2015). Ειδικά θέματα βιοηθικής. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα “Κάλλιπος”. Retrieved from here
Ρέντζιος, Θ. (2021). Ζητήματα βιοηθικής και προστασίας των προσωπικών δεδομένων στις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης(Artificial Intelligence- AI) στην ιατρική: το παράδειγμα του IBM Watson [Διπλωματική εργασία]. Πάντειο Πανεπιστήμιο. Retrieved from here
Σπίνος, Σ. (2017). Αποδοχή καινοτόμων θεραπευτικών βιοϊατρικών τεχνολογιών από την ιατρική κοινότητα [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πατρών. Retrieved from hereΧατζηβασιλείου, Χ. (2020). Προσωπικά δεδομένα, τεχνητή νοημοσύνη, υπολογιστική νέφους και διαδίκτυο των πραγμάτων στον τομέα της υγείας [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Retrieved from here
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
the SAFIA Blog 