Πηγή εικόνας: εδώ
Της Χρύσας Μενίκη, μέλους της Ομάδας Μελέτης Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Ζητημάτων
Εισαγωγή
Αναμφίβολα η εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων και κάθε χώρα έχει την υποχρέωση να το υπερασπίζεται και να παρέχει στα μέλη της πρόσβαση σ’ αυτήν. Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες επηρεάζουν την εκπαιδευτική πολιτική που υιοθετείται. Σε μια πορεία ολικής ανασυγκρότησης, η Αφρική έχει καταφέρει να αλλάξει τροχιά στην εκπαίδευση. Ήδη έχει ξεκινήσει να σημειώνει ανοδική πορεία και να αποτελεί σημαντική παρουσία και δύναμη στην παγκόσμια κλίμακα. Στο πλαίσιο αυτό, η εκπαίδευση δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστη. Η τεχνολογία άλλαξε τα δεδομένα, εισχωρώντας στα σχολεία με νέες προοπτικές.
Στην παρούσα ανάλυση θα γίνει αναφορά στην αποικιοκρατία που εμφανίστηκε στην Αφρικανική Ήπειρο. Επίσης, θα γίνει ανάλυση του οικονομικού και κοινωνικού υπόβαθρου της Αφρικής. Τέλος, θα γίνει αναφορά στη γενικότερη κατάσταση που επικρατεί στον εκπαιδευτικό χώρο και την έννοια του «mobile learning», δίνοντας νέα δεδομένα στην εκπαίδευση.
Ο δρόμος προς την ανακάλυψη της Αφρικής. η περίοδος της αποικιοκρατίας
Η αφρικανική ήπειρος, από παλαιοτάτων χρόνων «μαγνήτιζε» τα βλέμματα των υπόλοιπων χωρών. Τόσο το γεωγραφικό μέγεθος όσο και ο πλούτος της, την καθιστά ως μια πολυσυζητημένη κουκίδα πάνω στον χάρτη. Οι περισσότερες χώρες έχουν αφήσει το στίγμα τους σ’ αυτήν και εξακολουθούν να την επηρεάζουν, είτε άμεσα είτε έμμεσα. Η παρουσία τους είναι αισθητή, καθώς υπάρχει ανάμειξη πολιτισμικών στοιχείων με άλλες χώρες.
Παρά τη γεωγραφική έντονη παρουσία στον παγκόσμιο χάρτη, φαίνεται ότι τα ηνία της τα κινούν και εξωτερικοί παράγοντες. Υποστηρίζεται ότι ο πληθυσμός της συνεχώς αυξάνεται, όμως δεν σημειώνονται διαφορές στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική προς όφελός τους (Χουλιάρας & Πετρόπουλος, 2015).
Η ανακάλυψη της έγινε κατά τον 15ο αιώνα από τους Ευρωπαίους, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν με σκοπό την ανάπτυξη του δουλεμπορίου, αλλά και της αποικιοκρατίας. Το υπέδαφός της είναι πλούσιο σε πετρέλαιο, διαμάντια και σπάνια μεταλλεύματα, τα οποία δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί λόγω της κακής της οικονομικής κατάστασης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επεμβαίνουν ισχυρά κράτη, για να αξιοποιήσουν τα κερδοφόρα αυτά στοιχεία (Χουλιάρας & Πετρόπουλος, 2015).
Σταθμός στην ιστορία της Αφρικής αποτελεί ο 19ος αιώνας, κατά τον οποίο έλαβε χώρα η Συνδιάσκεψη του Βερολίνου, όπου αποφασίστηκε η πλήρης κυριαρχία της από την Ευρώπη, με τη Βρετανία και τη Γαλλία να πρωταγωνιστούν. Η Αιθιοπία και η Λιβερία ήταν οι μόνες χώρες που κατάφεραν να ξεφύγουν από την αποικιοκρατία (Χουλιάρας & Πετρόπουλος, 2015).
Το γεγονός ότι είναι αναπτυσσόμενες χώρες, συνδέεται στενά με το αφρικανικό χρέος. Όλα ξεκίνησαν από τη στιγμή που ιδρύθηκαν νέα κράτη στην ήπειρο και, για να καταφέρουν να σταθούν στα πόδια τους, ξεκίνησαν να δανείζονται από ισχυρές χώρες, αφού είχαν ήδη οικονομικά ελλείμματα. Τα ελλείμματα αφορούν την εξάρτηση από τις εξαγωγές, την συγκεντροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας σε ορισμένες πρώτες ύλες, το ασθενές και φθίνον εμπόριο, την αστάθεια στα συναλλαγματικά έσοδα και τη διαρκή κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών (Θασίτης, 2020).
Οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες ως σημείο αναφοράς για την ανάπτυξη της Αφρικής
Βασικοί πυλώνες κάθε χώρας αποτελούν η οικονομία και η κοινωνία, σηματοδοτώντας τις αλλαγές που είναι σε θέση να φέρει εις πέρας κάθε κυβέρνηση. Αφενός, μια ανίσχυρη οικονομία οδηγεί αναπόφευκτα στον παραγκωνισμό μερικών κλάδων, ώστε να καλυφθούν πρωταρχικές ανάγκες, με αποτέλεσμα να μη δίνεται ισότιμη έμφαση σε κάθε πτυχή της κοινωνίας. Αφετέρου, η κοινωνία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, καθώς είναι αυτή που με τις αποφάσεις της μπορεί να επηρεάσει την ροή των πραγμάτων και να υιοθετήσει νέες απόψεις ή όχι.
Αποτελεί κοινό τόπο, ότι η Αφρική «φιλοξενεί» στο έδαφός της αρκετές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), οι οποίες επιχειρούν να φέρουν εις πέρας το έργο που αναλαμβάνουν. Θεμελιώδης στόχος αυτών είναι να εξαλείψουν όσο γίνεται την όποια κρίση υπάρχει και να δημιουργήσουν ένα ικανοποιητικό βιοτικό επίπεδο. Οι οργανώσεις αυτές εντοπίζονται πλέον ως αυτοτελείς οικονομικές δυνάμεις, δίνοντας το παρόν σε χώρες που τις έχουν ανάγκη για την οικονομική και ανθρωπιστική τους βοήθεια (Γκαρέλης, 2015).
Ωστόσο, είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι τα τελευταία είκοσι χρόνια σημειώνεται ανοδική πορεία στην αφρικανική οικονομία, μέσα από την ολοένα και αυξανόμενη εκμετάλλευση του φυσικού της πλούτου. Το γεγονός αυτό τη χαρακτηρίζει ως μια από τις πλέον αναπτυσσόμενες οικονομίες παγκοσμίως. Παρά την άνοδο των τελευταίων ετών, δεν παύει να δέχεται συνεχώς εξωτερικούς επενδυτές, το οποίο ερμηνεύεται ως ότι η οικονομία της δεν είναι αυτόνομη, αλλά ελέγχεται από τις άλλες χώρες (Παπαζήσης, 2019).
Με αφορμή την πανδημία Covid-19, επανεξετάστηκε η καταπολέμηση της φτώχειας ως ένας εκ των 17 Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ, ή αλλιώς “Ατζέντα 2030”. Θεωρήθηκε ότι είναι αδύνατο να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα εάν η εκάστοτε χώρα δεν αξιοποιήσει με ανάλογο τρόπο την εξωτερική βοήθεια που λαμβάνει, αλλά και την επανεξέταση της οικονομικής πολιτικής για την καταπολέμηση του χρέους (Μάνου, 2020).
Γίνεται αντιληπτό ότι η κοινωνία, προκειμένου να δεχθεί τις αλλαγές της κάθε κυβέρνησης, χρειάζεται να διατηρείται σαφής ο στόχος: να επιδιώκεται, δηλαδή, μια πολιτική που θα φέρει την ανάπτυξη και την ανάκαμψη σε ολόκληρη την ήπειρο. Η κοινωνία, για να υιοθετήσει μια νέα στάση, μια νέα αντίληψη, είναι σημαντικό να παρακολουθεί τα αποτελέσματα και σταδιακά να εισάγεται σε μια νέα κοινωνία με μοναδικό της στόχο την εξέλιξη.
Το φαινόμενο της φτώχειας ανοίγει τον δρόμο για την παιδική εργασία: Ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Κάθε χώρα έχει χρέος να εφαρμόζει πολιτικές που επιφέρουν ποιοτική εκπαίδευση. Η παροχή εκπαίδευσης χωρίς εξαιρέσεις, αλλά ως αναφαίρετο δικαίωμα όλων, σημειώνεται ως κινητήριος δύναμη για ένα καλύτερο μέλλον. Σημαντικό είναι σημειωθεί η διαφορά ανάμεσα στην έννοια “εκπαίδευση” και “παιδεία”. Συχνά συγχέονται μεταξύ τους χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η διαφορά τους. Η εκπαίδευση παραπέμπει σε γνώσεις και δεξιότητες που λαμβάνονται σε σχολικό περιβάλλον. Από την άλλη, η παιδεία αφορά τις αρχές και τις επιρροές που δέχεται το κάθε άτομο απο τις συναναστροφές του και την οικογένειά του.
Σπουδαίοι παιδαγωγοί έχουν αναφερθεί στην αξία της εκπαίδευσης. Ένας απο αυτούς, ο Durkheim δεν δίστασε να υποστηρίξει ότι η εκπαίδευση στο σύνολό της αφορά της διαδικασία επιρροής των νέων απο τις προηγούμενες γενιές. Η πνευματική και ηθική τους καλλιέργεια με σκοπό την προσωπική τους εξέλιξη καθορίζεται απο την σχέση τους μ’ αυτούς. Ανάλογα την εποχή, οι γνώσεις προσαρμόζονται στα δεδομένα που επικρατούν ώστε να υιοθετήσουν οι εκπαιδευόμενοι κατάλληλα εφόδια για το μέλλον(Καρελιώτη, 2017).
Η παιδική εργασία είναι ένα από τα ενδεχόμενα επακόλουθα της φτώχειας. Σε χώρες του τρίτου κόσμου, το φαινόμενο της παιδικής εργασίας είναι σύνηθες, καθώς τα παιδιά εργάζονται για να αποφέρουν μερικά έσοδα στις οικογένειές τους. Πράγματι, η παιδική ηλικία στιγματίζεται από μνήμες σκληρής δουλείας και όχι ανέμελων στιγμών μέσα στη σχολική αίθουσα. Παρόμοια κατάσταση επικρατεί και στην Αφρική. Οι κοινωνικές ανισότητες διαιωνίζονται, ωθώντας ένα μεγάλο ποσοστό παιδιών στην παιδική εκμετάλλευση, χωρίς «εισιτήριο» επιστροφής στον πραγματικό κόσμο (Τρουπή-Κουκούτση, 2017).
Η αναφορά στα ανθρώπινα δικαιώματα χρειάζεται να συνοδεύεται και από την εκπαίδευση σ’ αυτά. Το κράτος είναι υπεύθυνο να αναδείξει το σεβασμό απέναντι σ’ αυτές τις θεμελιώδεις αρχές, αλλά και οι υπόλοιποι φορείς κοινωνικοποίησης να τις ασπάζονται. Έτσι, τα παιδιά μαθαίνουν τόσο τα δικαιώματά τους, όσο και τις υποχρεώσεις τους, αλλά και να πολεμούν γι’ αυτά χωρίς οι άλλοι να τα καταπατούν (Τσουκαλά, 2019).
Νότια Αφρική: στόχος η παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης και απομάκρυνση από την αμάθεια.
Το 1986 πήρε σάρκα και οστά ο Αφρικανικός Χάρτης των Δικαιωμάτων των Ανθρώπων και των Λαών, ο οποίος σήμανε το τέλος της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η αφρικανική ήπειρος μέσα από αυτό το κείμενο θα δεσμευόταν, τόσο περιφερειακά όσο και παγκόσμια, να σέβεται τους υπηκόους της. Η δημοκρατία, η ελευθερία, η ισότητα και η αξιοπρέπεια θα αποτελούν πλέον προτεραιότητα. Έτσι, και στον εκπαιδευτικό τομέα ενδέχεται να πραγματοποιηθούν αλλαγές, αφού γίνεται λόγος για αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο (Λεοντίου, 2022).
Υποστηρίζεται ότι έχουν ξεκινήσει προσπάθειες αναπροσαρμογής της εκπαίδευσης προκειμένου να επιτευχθεί ο αρχικός στόχος. Έχει αναπτυχθεί μια πολιτική που είναι γνωστή ως «Ατζέντα 2063» και φιλοδοξεί η Αφρική συνεχώς να αναπτύσσεται και να επηρεάζει και τους υπόλοιπους. Δε θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστος ο τομέας της εκπαίδευσης. Μια ολική αναδιάρθρωση της οικονομίας, του πολιτισμού και της πολιτικής θα δημιουργούσε τις κατάλληλες συνθήκες για την εισαγωγή νέου περιεχομένου στην εκπαίδευση. Έτσι, η βιώσιμη ανάπτυξη δεν θα αργήσει να επιφέρει αποτελέσματα (Tikly, 2019).
Το παράδειγμα της Νότιας Αφρικής διδάσκει ότι η εκπαιδευτική πολιτική που υιοθετεί μια χώρα δείχνει το βαθμό ανάπτυξής της. Με αφορμή την πανδημία Covid-19, διαπιστώθηκε ότι το κράτος χρειάζεται να υποστηρίξει τα σχολεία από τεχνολογικής άποψης, ώστε να διευκολύνεται η εκπαιδευτική διαδικασία. Στο σχολείο ήδη διδάσκεται ως μάθημα η «τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών». Πολλές μελέτες έχουν αναδείξει την αποτελεσματική χρήση τεχνολογικών επιτευγμάτων στα σχολεία, όμως το υψηλός κόστος δεδομένων συχνά αποθαρρύνει την αγορά τους (Jantjies, 2020).
Το πρόγραμμα σπουδών της ηπείρου εστιάζει στα μαθηματικά και τις επιστήμες. Στο πλαίσιο αυτό, οι σχολικές τάξεις ακολουθούν το μοντέλο πολλαπλών ταχυτήτων, καθώς οι κοινωνικές ανισότητες είναι έντονο στοιχείο. Κάθε χώρα συγκεντρώνει το δικό της ετήσιο σκορ στα παραπάνω μαθήματα και γίνονται συγκρίσεις με τις υπόλοιπες. Έχει παρατηρηθεί ότι το σκορ ποικίλει ανάλογα με την φυλή, το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο και τη γεωγραφική θέση της κάθε χώρας. Η Νότια Αφρική σταδιακά αυξάνει τα ποσοστά επιτυχίας της (Soudien et al., 2022).
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, η Νότια Αφρική έχει σημειώσει πρόοδο στην προσχολική, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Όμως, για να εντοπιστούν οι παράγοντες που της «αποσπούν» την προσοχή από την εξέλιξη, χρειάζεται να δοθεί έμφαση σε όλα τα εμπλεκόμενα πρόσωπα του σχολείου. Η σωστή προετοιμασία των εκπαιδευτικών, το οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο των παιδιών αλλά και οι εγκαταστάσεις του σχολείου επηρεάζουν τη σχολική επίδοση. Ακόμη και σήμερα, σε μικρό βαθμό εξακολουθούν να υπάρχουν ανισότητες, επηρεάζοντας την πρόοδο των παιδιών (Engelbrecht et al., 2015).
«Mobile learning»: η έννοια που δίνει ελπιδοφόρο μήνυμα για την μελλοντική εκπαίδευση.
Η ανάπτυξη της τεχνολογίας επηρέασε τον άνθρωπο και καλείται να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Είναι βέβαιο ότι κάθε πτυχή της κοινωνίας έχει υιοθετήσει την τεχνολογία, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, ανάλογα με τις ανάγκες της. Το φαινόμενο της κινητής μάθησης είναι διαδεδομένο σε κάθε σχολείο ως ένας συνδυασμός ανάμεσα στην ηλεκτρονική και την ψηφιακή μάθηση. Ένα φαινόμενο που όχι μόνο αλλάζει τα δεδομένα, αλλά ενισχύει και την ασύγχρονη εκπαίδευση (Βογιατζής, 2017).
Στην ουσία, ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές έρχονται σε επαφή με κινητές συσκευές, οι οποίες έχουν μικρότερο κόστος σε σχέση με τους υπολογιστές, παρέχεται εύκολη και γρήγορη συνδεσιμότητα, η μπαταρία δεν εξαντλείται εύκολα, η πληροφορία αποθηκεύεται και επεξεργάζεται και υπάρχει κοινωνική διαδραστικότητα. Ταυτόχρονα, λαμβάνεται υπόψη το μαθησιακό περιβάλλον και η αλληλεπίδραση με το παιδί, χωρίς να εστιάζεται η προσοχή μόνο στην τεχνολογία (Βογιατζής, 2017).
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι η σύνδεση στο διαδίκτυο, προκειμένου να ανατρέξει κανείς στη χρήση της συσκευής. Ίσως αυτό δυσχεραίνει την πρόσβαση σε υποανάπτυκτες χώρες, ωστόσο αυτό δεν χρειάζεται να αποθαρρύνει την χρήση του (Jinot, 2019). Ο λόγος που αναπτύσσεται και προωθείται η κινητή μάθηση είναι διότι τα παιδιά είναι εξοικειωμένα με την χρήση οθόνης και την επαφή με αυτή μέσω της αφής. Από μικρή ηλικία εξασκούν την οπτική τους επαφή και εκτίθενται σ’ αυτό (Καλογιαννάκης και συν., 2014).
Όλα τα παραπάνω δίνουν ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για το μέλλον της Αφρικής. Οι παράγοντες που επηρέασαν την πορεία της είναι ο εκδημοκρατισμός της, οι βελτιωμένες οικονομικές πολιτικές της, η μείωση του χρέους, οι νέες τεχνολογίες, αλλά και η εμφάνιση μιας γενιάς δραστήριων ηγετών. Εκτιμάται ότι θα συνεχίσει να εξελίσσεται. Το εκπαιδευτικό της σύστημα έχει αρχίσει να αλλάζει τροπή και να ενθαρρύνει τους μαθητές. Οι αλλαγές είναι πλέον εφικτές, αφού και η κοινωνία είναι προετοιμασμένη να τις δεχθεί (Κωνσταντέλλος, 2019).
Επίλογος
Εν κατακλείδι, γίνεται σαφές πως ο εκπαιδευτικός τομέας εξαρτάται από τους υπόλοιπους τομείς της κοινωνίας. Όλοι οι φορείς της κοινωνίας είναι αλληλοεξαρτώμενοι και η εξέλιξη του ενός επηρεάζει και τους υπόλοιπους. Από τη στιγμή που η Αφρική σημείωσε ανοδική πορεία, ήταν λογικό να εφαρμοστούν και νέες πολιτικές. Η πορεία προς τον εκδημοκρατισμό των αφρικανικών φυλών αλλά και η οικονομική ανάκαμψη, τους ώθησε στην υιοθέτηση κοινωνικών πολιτικών προς την αναδιοργάνωση των κρατών.
Η τεχνολογία διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εκπαιδευτική πολιτική. Όχι μόνο ανανεώθηκε το εκπαιδευτικό περιεχόμενο, αλλά ταυτόχρονα αυξήθηκαν και οι επιδόσεις των μαθητών. Οι τεχνολογικές συσκευές ενισχύουν την διαδικασία της μάθησης και κεντρίζουν το ενδιαφέρον των παιδιών. Ακόμη, η μάθηση προσεγγίζεται με σύγχρονο τρόπο και τα παιδιά αποκτούν ψηφιακές δεξιότητες, απαραίτητες για την ζωή τους μετά το σχολείο. Στην ουσία, αποτελεί ένα χρυσό εισιτήριο για τη δημιουργία ευκαιριών και προοπτικών για το μέλλον.
Βιβλιογραφία
Βογιατζής, Δ. (2017). Εφαρμογές Κινητής Μάθησης (MobileLearning) στον Τομέα του STEM Education [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Retrieved from here
Γκαρέλης, Α. (2015). Η Αφρική ως πεδίο πολιτικών και στρατιωτικών εξελίξεων: Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Νότιο Σουδάν και Μάλι [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Retrieved from here
Θασίτης, Π. (2020). Αφρική: Το πεδίο αντιπαράθεσης των μεγάλων δυνάμεων και της Κίνας: Σημεία τριβής και ο ρόλος των φυσικών πόρων [Πτυχιακή Εργασία]. Πάντειο Πανεπιστήμιο. Retrieved from here
Καλογιαννάκης, Μ., Παπαδάκης, Σ., & Ζαράνης, Ν. (2014). Χρήση φορητών τεχνολογιών στην Προσχολική Εκπαίδευση. Οι ταμπλέτες ως εκπαιδευτικό εργαλείο. 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο με Διεθνή Συμμετοχή «Τεχνολογίες της Πληροφορίας & Επικοινωνιών στην Εκπαίδευση». Πανεπιστήμιο Κρήτης. Retrieved from here
Καρελιώτη, Α. (2017). Η Εκπαίδευση στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου [Διπλωματική εργασία]. Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Retrieved from here
Κωνσταντέλλος, Ν. (2019). Ο Διεθνής και Περιφερειακός Ανταγωνισμός Ισχύος στην Υποσαχάρια Αφρική [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Retrieved from here
Λεοντίου, Ε. (2022). Η προστασία της εκπαίδευσης στις Διεθνείς Συνθήκες και επίκαιρα νομολογιακά δεδομένα [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Πατρών. Retrieved from here
Μάνου, Α. (2020). Η καταπολέμηση της φτώχειας στην Υποσαχάρια Αφρική: Προοπτικές, εξελίξεις, διλήμματα και ο κρίσιμος ρόλος της Ατζέντας 2030 των Ηνωμένων Εθνών [Πτυχιακή Εργασία]. Πάντειο Πανεπιστήμιο. Retrieved from here
Παπαζήσης, Α. (2019). Αφρική… ο νέος γίγαντας [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Retrieved from here
Τρουπή-Κουκούτση, Ε. (2017). Προστασία παιδικής ηλικίας και δικαιώματα παιδιού: Υγεία & πρόνοια για το εργαζόμενο παιδί [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Retrieved from here
Τσουκαλά, Β. (2019). Συνταγματικά κατοχυρωμένα δικαιώματα του ανθρώπου. Τρόποι κατανόησης και εφαρμογής τους στην εκπαίδευση [Διπλωματική Εργασία]. Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Retrieved from here
Χουλιάρας, Α. & Πετρόπουλος, Σ. (2015). Η Αφρική και οι Άλλοι. Οι σχέσεις της Αφρικής με την Ευρώπη και τον Κόσμο. Ελληνικά Ακαδημαϊκά Ηλεκτρονικά Συγγράμματα και Βοηθήματα “Κάλλιπος”. Retrieved from here
Engelbrecht, P., Nel, M., Smit, S., & Deventer, M. (2015). The idealism of education policies and the realities in schools: the implementation of inclusive education in South Africa. International Journal of Inclusive Education, 20(5), 520-535. DOI: 10.1080/13603116.2015.1095250
Jantjies, M., (2020). How South Africa can address digital inequalities in e-learning. The Conversation. Retrieved from here
Jinot, B., (2019). An Evaluation of a Key Innovation: Mobile Learning. Academic Journal of Interdisciplinary Studies, 8(2), 39-45. DOI: 10.2478/ajis-2019-0014
Soudien, C., Reddy, V., & Harvey, J. (2022). The Impact of COVID-19 on a Fragile Education System: The Case of South Africa. In Reimers, F.M. (Ed.). Primary and Secondary Education During Covid-19: Disruptions to Educational Opportunity During a Pandemic (pp. 303-325). Springer. Retrieved from here
Tikly, L. (2019). Education for sustainable development in Africa: a critique of regional agendas. Asia Pacific Education Review, 20, 223–237. DOI: 10.1007/s12564-019-09600-5
H SAFIA (Student Association For International Affairs) δεν υιοθετεί ως Οργανισμός πολιτικές θέσεις. Οι απόψεις που δημοσιεύονται στο The SAFIA Blog αποδίδονται αποκλειστικά στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις του Σωματείου, του Διοικητικού Συμβουλίου ή των κατά περίπτωση και καθ’ οιονδήποτε τρόπο συνεργαζόμενων φορέων.
the SAFIA Blog 